اعتراف مدیرکل اسبق آژانس اتمی به پاک بودن برنامه هسته‌ای ایران
ایران در چارچوب NPT حق غنی‌سازی دارد/ همکاری تهران با آژانس فراتر از تعهداتش است
دوشنبه ۲۲ مهر ۱۳۹۲ ساعت ۱۹:۵۹
کد مطلب: 319489
که بلیکس در پاسخ گفت در گذشته لحن‌های جنجالی سد راه مذاکرات می‌شدند و ممکن بود بر بخش‌هایی از مخاطبان خارجی تأثیر منفی داشته باشد. لحن آشتی‌جویانه که حالا همه طرف‌ها از آن استفاده می‌کنند، ممکن است نشان‌دهنده تمایل واقعی برای خروج از وضعیت خطرناکی باشد که در چند سال اخیر شکل گرفته است. اما تغییر سبک و لحن لزوما به معنای تغییر محتوایی مواضع نیست. باید در عمل دید که چه تغییراتی اتفاق افتاده است.
وی همچنین گفت: «ارزیابی من این است که هیچیک از کشورهای گروه 1+5 با اینکه ایران غنی‌سازی تا حد 5 درصد انجام دهد، بطور موثر مخالفت نمی‌کند و اگر تفاهم جدیدی حاصل شود، این تفاهم بر قطعنامه‌ها ارجحیت می‌یابد و جانشین آنها می‌شود.»
این که شورای امنیت برای اولین بار کشوری را از حق غنی‌سازی اورانیوم محروم کند، تضعیف معاهده منع گسترش سلاح های اتمی (ان پی تی) یا حتی نقض این معاهده نخواهد بود، دیگر پرسش بی‌بی‌سی از هانس‌بلیکس بود.
مدیرکل پیشین آژانس انرژی اتمی در پاسخ گفت: «مطابق ماده 2 این معاهده، کشورها صرفا متعهد می‌شوند که سلاح‌های هسته‌ای تولید نکنند و به روش‌های دیگر هم به آنها دست پیدا نکنند.ماده 4 معاهده هیچ الزام دیگری برای کشورها ایجاد نمی‌کند و صرفا بر آزادی طرف‌های امضا کننده برای تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز تأکید می‌کند. بر این اساس، ایران به عنوان یک کشور عضو ان پی تی آزاد است که از جمله اورانیوم را به هر میزانی که بخواهد غنی کند، و در عین حال از لحاظ قانون ملزم به تولید نکردن سلاح هسته‌ای است.»
وی در عین حال گفت که مسأله دیگر این است که غنی‌سازی اورانیوم به مقادیر و غلظت‌هایی که توجیه اقتصادی ندارند، این سوء ظن را بر می‌انگیزد که نیت ساخت سلاح هسته‌ای وجود دارد و این سوء ظن‌ها ممکن است – و در این مورد خاص توانسته – پیامدهای سیاسی بسیار مخربی داشته باشد.
بلیکس درباره تعلیق داوطلبانه با هدف نشان دادن حسن‌نیت ایران نیز گفت: «به نظر من مذاکرات درباره برنامه اتمی ایران – و بسیاری موضوعات دیگر مربوط به خلع سلاح – معمولا به دلیل پافشاری بیش از اندازه طرفین بر سر متقابل بودن امتیازات ناکام مانده است و معتقدم ایران به‌عنوان کشوری مستقل باید به طور یک‌جانبه و مستقل از دیگران برنامه انرژی اتمی خود را طراحی کند. این برنامه باید پاسخگوی نیازهای عملی صلح‌آمیز ایران در زمینه انرژی و توسعه باشد. این کشور در چارچوب ان پی تی کاملا این حق را دارد.
استدلال حقوقی تحمیلی و ادعاهای مبالغه آمیز از نظر من این ادعا که حق غنی‌سازی اورانیوم باید از ایران «سلب» شود همیشه یک استدلال حقوقی تحمیلی بوده و در بسیاری از موارد این احساس را داشته‌ام که لحن مورد استفاده تحقیرآمیز بوده است. از سوی دیگر، ادعای ایران مبنی بر اینکه از این کشور خواسته شده کلا از انرژی هسته‌ای دست بکشد هم مبالغه‌آمیز بوده، چرا که در برخی مواقع پیشنهادهایی برای کمک به توسعه برنامه ساخت نیروگاه‌های اتمی این کشور هم روی میز بوده است.»
وی افزود: «اگر ایران در ارزیابی‌هایش به این نتیجه برسد که نیاز داخلی یا بازار سودآور خارجی برای اورانیوم غنی‌شده تا 20 درصد ندارد، شاید تصمیم بگیرد و اعلام کند که تا زمانی که نیاز نداشته باشد اورانیوم را تا این غلظت غنی نخواهد کرد (البته ممکن است در آینده چنین نیازی مثلا برای جایگزین کردن سوخت راکتورهای کوچک تریگا به وجود آید) و شاید هم اعلام کند که حاضر است ذخایر اورانیوم 20 درصد موجودش را که بلا استفاده مانده اند، بفروشد.اگر فعالیت تأسیسات غنی‌سازی فردو انگیزه اقتصادی ندارد، و صرفا نقش ضامنی در مقابل تهدیدات نظامی را بازی می‌کند، ایران می‌تواند بطور یک‌جانبه غنی‌سازی اورانیوم در آن را تعلیق کند.»
بلیکس همچنین گفت که برای حل مسئله هسته‌ای ایران ممکن است برخی به فکر رسیدن به توافقی بین‌المللی و الزام‌آور در مورد تعداد سانتریفوژها، سطح غنی‌سازی، محل یا مقدار ذخایر، و – در چارچوب عمل متقابل – برنامه زمانی برای کاهش تدریجی فشارهای اقتصادی خارجی باشند.
این حقوقدان غربی در توضیح این مورد گفت: «ایران آزاد است که به چنین توافقی برسد و چنین تعهداتی را متقبل شود، مشروط بر اینکه بین هزینه‌ها و فواید آن توازنی برقرار باشد. ایران حق دارد اورانیوم غنی کند، اما وظیفه ندارد حتما این کار را انجام بدهد. حتی می‌تواند بدون رسیدن به توافق با طرف مقابل دست به کار شود.اقدامات یک‌جانبه از نظر حقوقی عمل متقابلی را به‌همراه ندارند، اما به احتمال زیاد به موازات خود پاسخ‌های مثبتی را به‌دنبال خواهند داشت. آنها آزادانه طراحی می‌شوند و هیچیک از حقوق قانونی کشور را گرو کشی نمی‌کند.»
وی افزود: «نه شورای امنیت سازمان ملل و نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) ادعا نکرده‌اند که ایران از تعهداتش در چارچوب انپیتی مبنی بر خودداری از ساخت سلاح اتمی تخطی کرده است. اما روشن است که بسیاری از کشورها وقتی یک برنامه غنی‌سازی پرهزینه را می‌بینند که تنها کارکردش تأمین سوخت دو راکتور است، نگران می‌شوند. به احتمال زیاد می‌شود این سوخت را با قیمتی ارزان‌تر وارد کرد.
سوئد که 10 راکتور تولید برق دارد، سوخت این راکتورها را در بازار رقابتی بین‌المللی خریداری می‌کند. گفته می‌شود که ارائه برخی اطلاعات مورد نیاز در چارچوب تعهدات ناشی از پادمان خطر خراب‌کاری را بیشتر می‌کند؛ می‌توان با این توضیحات تا حدی تفاهم نشان داد، اما مسأله این است که به این تعهدات عمل نشده است.»
بلیکس در بخش دیگری از این گفت وگو اعلام کرد: «به عقیده من، ایران به‌عنوان کشوری مستقل باید به طور یک‌جانبه و مستقل از دیگران برنامه انرژی اتمی خود را طراحی کند. این برنامه باید پاسخگوی نیازهای عملی صلح‌آمیز ایران در زمینه انرژی و توسعه باشد. این کشور در چارچوب ان پی تی کاملا این حق را دارد. اما اگر ایران در ارزیابی‌هایش به این نتیجه برسد که نیاز داخلی یا بازار سودآور خارجی برای اورانیوم غنی‌شده تا 20 درصد ندارد، شاید تصمیم بگیرد و اعلام کند که تا زمانی که نیاز نداشته باشد اورانیوم را تا این غلظت غنی نخواهد کرد.»
وی در تکمیل اظهارات خود گفت: «موفقیت در این زمینه و در زمینه اشکال دیگر خلع سلاح با پیگیری تنش‌زدایی جهانی و منطقه‌ای تسهیل خواهد شد. اقدام نظامی علیه ایران ناقض منشور ملل متحد است و می‌تواند خاورمیانه را به آتش بکشد. در مقابل، اگر اقدامات غیرنظامی به کاهش تنش و آرام شدن نگرانی‌ها منجر شود، خطر اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه کمتر خواهد شد.
برخورد آژانس در وهله اول بر اساس مفاد سیستم پادمان و توافقات موردی پادمان و دیگر ترتیبات تکمیلی و پس از آن بر مبنای خواسته‌های شورای حکام شکل می‌گیرد. سیستم پادمان برای ایجاد اعتماد در مورد صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایجاد شده و در مدل سنتی آن در چارچوب ان پی تی برای این هدف پیشبینی شده که هیچ ماده هسته‌ای اعلام نشده‌ای برای مقاصد نظامی یا دیگر مقاصد مصرف نمی‌شود.(ضمن اینکه) تا آنجا که من اطلاع دارم، آژانس هیچگاه انحرافی در برنامه ایران مشاهده نکرده است. اما آنطور که فهمیده ایم، ممکن است اِعمال ساز و کارهای احتیاطی سنتی برای حصول اطمینان مطلوب کافی نباشد. به همین علت در دوران مدیر کلی من پروتکل الحاقی تهیه و تصویب شد. بر اساس این پروتکل، آژانس درک و آگاهی به‌مراتب بهتری پیدا می‌کند، و در نتیجه بهتر می‌تواند عدم انحراف ماد هسته‌ای را بررسی کند.»
وی از ایران خواست تا پروتکل را در مجلس تصویب کند چرا که از دید وی به تأخیر انداختن بیشتر تصویب پروتکل در مجلس توجیه چندانی ندارد. ایران معمولا به‌مراتب فراتر از تعهداتش در چارچوب ضمانت‌های سنتی با آژانس همکاری می‌کند، و هرگونه امتناع از شفافیت به‌خرج دادن ممکن است از سوی جهانیان به تلاش برای پنهان کردن چیزی تفسیر شود.
آیا حل و فصل پرونده اتمی ایران از ابتدا راه حل بهتری می توانست داشته باشد؟ مثلا کشیده شدن پرونده به شورای امنیت گرهی از کار باز کرد؟
مثبت بودن کشیده شدن مسأله ایران به شورای امنیت، جای بحث دارد. اما منطقی به نظر می‌رسد که موضوعی که توان بالقوه به آتش کشیدن خاورمیانه را دارد، به نهادی از سازمان ملل سپرده شود که وظیفه و اختیارات لازم را برای حفظ صلح داراست.
در عین حال، قرار دادن ایران در مقابل نهادی که اتهام‌زنندگان به این کشور در آن مزایای بیشتری دارند، ممکن است انگیزه ایران را برای مقاومت بیشتر کرده، و کمکی به یافتن راه حل نکرده باشد. در زمینه اعمال فشار هم باید توجه داشت که مجازات‌های تحمیل شده از سوی شورای امنیت – به نمایندگی از جامعه جهانی – نسبتا محدود بوده اند.
بی‌بی‌سی درباره اثر تحریم‌ها بر ایران پرسید، که بلیکس گفت: «بحث بر سر تحریم‌های وضع شده شورای امنیت فایده چندانی ندارد. مهم نیست درباره آنها چه نظری دارید، چرا که به هر حال مطابق منشور ملل متحد الزام‌آور هستند و هیچ مرجع فرجام‌خواهی هم برای آن وجود ندارد. اما مناسب بودن مجازات‌های اقتصادی تحمیل شده کشورها یا گروهی از آنها - مهم‌تر از همه آمریکا و اتحادیه اروپا – با علامت سوال مواجه بوده است.
چنین مجازات‌هایی پس از آن از سوی کشور یا گروهی از کشورها اعمال شده که نتوانستند جامعه جهانی را به اقدام از طریق شورای امنیت راضی کنند. ممکن است گفته شود که این تحریم‌ها صلاحیت شورای امنیت را در مدیریت مجازات‌های اقتصادی دور می‌زنند، اما اگر با توافق‌نامه‌های الزام‌آوری نظیر توافقات سازمان تجارت جهانی مغایرت نداشته باشند، آیا می‌توان گفت که غیرقانونی هستند؟ مجازات‌های اقتصادی که در مقیاس جهانی وضع نشده اند، معمولا اثر چندانی ندارند و شاید تأثیرشان به راضی کردن افکار عمومی داخلی محدود باشد.اما تحریم‌هایی که در زمینه صنعت نفت علیه ایران وضع شده اند، فشار اقتصادی بسیاری به همراه داشته‌اند.»
بلیکس درباره ارزیابی خود از نیت ایران از پیگیری برنامه هسته‌ای خود نیز گفت: «من هیچ تردیدی ندارم که ایران می‌خواهد با استفاده از انرژی هسته‌ای ظرفیت تولید برقش را افزایش دهد و نفتی را که در حال حاضر صرف تولید برق می‌کند، به فروش برساند. ابوظبی هم مشغول همین کار است و عربستان سعودی هم چنین برنامه‌ای در سر دارد.
این کار از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی توجیه دارد، و من واقعا ندیده‌ام در جهان در سطح دولت‌ها با این ایده مخالفت شود. جهان خارج به ایران وعده داده که در ساخت نیروگاه‌های اتمی با این کشور همکاری می‌کند. من چندین بار به ایران سفر کرده ام و تردیدی ندارم که این ملت پرغرور و با فرهنگ از اینکه بر علم و فناوری پیشرفته اتمی مسلط شده، به‌حق به خود می‌بالد، اما در عین حال به اشتباه فکر می‌کند که کشورهای توسعه‌یافته صنعتی می‌خواهند راه دستیابی‌اش به فناوری‌های پیشرفته را سد کنند.
همچنین بارها شنیده ام که ایران گفته خواهان دستیابی به سلاح اتمی نیست، معتقد است که این سلاح‌ها خلاف اعتقادات اسلامی هستند و در چارچوب منافع امنیتی این کشور جایی ندارند. ایران خواهان پیشبرد خلع سلاح منطقه‌ای و جهانی است. به نظر من این اظهارات معنای فراوانی دارند.
در عین حال سوءظن‌های ناشی از رفتار ایران را هم درک می‌کنم. ایران برنامه‌ای پرهزینه و فاقد توجیه اقتصادی را برای غنی‌سازی اورانیوم و ساخت یک راکتور تحقیقاتی در پیش گرفته و این راکتور به‌راحتی می‌تواند پلوتونیوم مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای را تولید کند. به علاوه، ایران برای مدتی طولانی از ارائه گزارش‌ها در چارچوب پادمان‌های آژانس خودداری کرده است.»
وی افزود: «سازمان ملل و آژانس ایران را به نقض ان پی تی متهم نکرده‌اند، اما بسیاری از کشورها نسبت به صرفا صلح‌آمیز بودن استفاده ایران از انرژی هسته‌ای بی‌اعتماد هستند. حالا باید اقداماتی انجام گیرد که بتواند اعتماد را بازگرداند و فشارهای شدیدی را که مدت‌هاست بر ایران اعمال می‌شود، قطع کند.»
بلیکس در انتهای این گفت‌وگو راه حل پیشنهادی خود به ایران را درباره برنامه هسته‌ای ایران، اینطور تشریح کرد:«به نظرم پاسخ این سوال در اظهارات قبلی‌ام هست: در حال حاضر باید سعی شود توافقی موقتی به دست بیاید. اگر فایده نداشت، ایران می‌تواند به طور یک‌جانبه اعلام کند که معتقد است حق دارد همه نوع استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای داشته باشد، و از جمله به غنی‌سازی اورانیوم بپردازد، و هر زمان که آن را به حال کشور و اقتصاد آن مفید بداند، این کار را انجام خواهد داد، اما از آنجا که احساس می‌کند میزان اورانیوم 20 درصدی تولید شده‌اش برای مدتی طولانی جوابگوی نیازهایش خواهد بود، اعلام می‌کند که فعلا مقدار بیشتری از این نوع اورانیوم تولید نخواهد کرد، و شاید هم ذخایر بلااستفاده موجودش را بفروشد.
ایران اهمیت شفافیت را در فرآیند اعتماد سازی به‌رسمیت می‌شناسد و دنبال رسیدن به توافق با آژانس بر سر روش‌های راستی‌آزمایی خواهد بود، و پروتکل الحاقی را هم به تصویب داخلی خواهد رساند.به اینها تنها یک مورد اضافه می‌کنم.
برای اینکه اجرای معاهده ممنوعیت فراگیر آزمایش‌های هسته‌ای که در سال 1996 منعقد شد، برای کشورهای امضا کننده الزام‌آور باشد، هنوز 8 کشور دیگر – از جمله ایران – باید آن را به تصویب داخلی برسانند. به نظر من ایران باید روشن کند که اگر کشورهای دیگری نظیر اسرائیل، مصر، آمریکا و چین این معاهده را به تصویب داخلی برسانند، آمادگی انجام این کار را دارد.»
