جهان-سرویس فرهنگی: سالهاست که صداوسیما در ساخت فیلمها و سریال‌هایی که بتواند طبقه اجتماعی نزدیک به مردم را نشان دهد تقريبا ناموفق عمل کرده و مورد انتقاد جدی کارشناسان این حوزه قرار دارد. نمایش سریال هایی که زندگی شخصیت‌هایش در بستر خانواده های غنی، مجلل و متمول آنچنانی اتفاق می افتد، واقعیتی نیست که اكثريت مردم بتوانند نشانی از زندگی خود در آن بیابند. 

اما امسال صدا و سیما سعی کرد درسریال‌های نوروزیش، انتقادات را پاسخ داده و سعی در اصلاح اين موضوع نماید. با اين حال در يكي از اين سریال‌ها، آنچه که از قشر ضعيف جامعه نشان داده شد، تصویری ناقص از طبقه فقیر بود كه بيشتر  متكديان در آن محمل توجه قرار گرفته بودند.
 
ظاهرا دست اندرکاران این سریال‌ (دارا و ندار)، تعریف جامع و صحیحی از فقر و طبقه فقیر را مد نظر قرار نداده اند. اینکه به بررسی لایه هایی از زندگی طبقه فقیر جامعه در رسانه ملی آن هم با زبان طنز پرداخته شود، حرکت قابل قبول و بجایی است؛ اما متاسفانه "دارا و ندار" مسعود ده‌نمكي بجای نمایش زندگی طبقه فقیر جامعه، اشتباها زندگی کولی هاي دوره‌گرد و حاجي فيروز‌هاي سياه‌بخت را  نمایش مي‌دهد و گاهی کار از این هم فراتر رفته و زندگی گداها و متکدیان بجای طبقه فقیر نمایش داده می شود؛ در صورتی که آبروداری جزء لاینفک جامعه ایرانی است، شاید بخشی از خانواده های ایرانی، فقیر باشند ولی برای امرار معاش مطمئنا گدایی نمی کنند. اتفاقا طبقه فقیر از صبح تا شب کار و تلاش می کند، زحمت می کشد که بتواند زندگی آبرومندی برای خانواده خود تمهید نمايد و اتفاقا این همه تلاش برای این است که دریوزگی نکند و شايد تفاوت فقیر ایرانی با فقرا در سایر کشورها نيز همین باشد!

ده‌نمكي گرچه با نگاه دردمند و عدالتخواه خود، درد تاريخي دلسوزان جامعه از فاصله طبقاتي به وجود آمده ميان فقير و غني را به نمايش درآورده است، اما در بسياري از سكانس ها، خواسته يا ناخواسته اين دو طبقه را  به نزاعي تمام عيار در مقابل يكديگر دعوت مي نمايد.

ممكن است در دعواهاي سياسي و ...، با مقابل هم ايستادن اين دو قشر، خواه‌نا‌خواه، نتيجه دعوا به نفع يك يا چند جناح سياسي رقم بخورد، اما نتيجه قهري اين اتفاق، زيادتر شدن فاصله ها و تنفر كاذب بيشتر دارا و ندار از يكديگر مي شود كه خودبه نوعي منجر به انفكاك و اضمحلال جامعه خواهد شد.  

شايد ده‌نمكي براي فرار از اين امر دست به دامان كاراكتري دوست داشتني به نام "فتل" شده باشد تا پلي گردد ميان فقرا و اغنيا و  صد البته اين نيز خود لاجرم نياز به يك تنبه و بيداري عارفانه‌ي ناغافل و يكهويي براي شخصيت مزبور (فتل) دارد كه تم اصلي داستان را در حد متلهاي قديمي و يا حتي فيلم فارسي هاي خودمان، غير قابل باور مي كند.

در نقطه مقابل این سریال، ما شاهد نمایش فیلم "آواز گنجشکها " ساخته مجید مجیدی بودیم که اتفاقا در این فیلم هم به طبقه فقیر جامعه پرداخته شده است. در این فیلم دیدیم که "کریم" سرپرست خانواده برای امرار معاش خانواده اش به چه شكل زحمت می کشد؛ فقر چگونه در خانواده آنها به چشم می آيد، اما وقتی که دخترش به گل‌فروشی روي مي آورد، با او برخورد مي نمايد چرا که گرچه فقیر است اما حاضر به چنین کاری نیست.

تقابل خانواده فقیر و غنی نیز در این فیلم به خوبی نمایش داده شده است. زمانی که "کریم " سر ظهر و موقع نماز کارش را تعطیل کرد و جلوي منزل آن مرد ثروتمند نمازش را خواند، مرد غني و خانواده اش با ديدن كريم كه با نمازخواندن خود جلوي در پاركينگ، راه اتومبيل ايشان را سد كرده بود، به جاي عصبانيت و اعتراض، تحت تأثير قرار گرفتند و در اوج حرارت هوا و خستگي مرد، به وي شربت گوارا نوشانيدند. 

مجیدی در این فیلم نشان داد که طبقه فقیر را خوب می شناسد و برای معرفی اين طبقه نيازي به ارائه‌ي سکانس های اغراق شده و شعاری نيست و شاید دلیل موفقیت این فیلم در زمان نمایش در جشنواره فیلم فجر و حتی اکران عمومي نيز، جنس فیلم بود که به جنس مردم جامعه نزدیکتر به نظر مي رسيد.
 
مجيدي فقيري را نشان مي دهد كه از اغنيا بيزار نيست و غنيي را به تصوير مي كشاند كه از آميختن با فقرا عار ندارد. فقيري كه براي كم كردن فاصله فقر و غنا، به كار مضاعف روي مي آورد و دارايي كه گرچه نمي تواند همه فقرا را غني سازد، اما با رحم و شفقت در دل خود، فقر فقير را فهميده به قدر وسع خويش به تيمارداري او مي پردازد.  

سكانس هاي سريال "دارا وندار" ده‌نمكي در عين اشارات گزنده‌ي اجتماعي و بعضا سياسي در بزنگاههاي مناسب و نيز در عين استفاده غير مسؤولانه‌ از عبارات به اصطلاع آبگوشتي و بعضا مزاح‌هاي پرده‌در، مفاهيم مهمي چون "پاكدستي در عين فقر"، "همدلي در هنگام مصائب"، "عشق و محبت و يكرنگي" به جاي "دورويي و نان به نرخ روز خوري" و نهايتا "قناعت در عين فقر" در عوض "حرص و طمع در عين غنا" را مطرح نموده است؛ ليكن آن چيز كه در پرداخت اين داستان از آن به شكل مشخصي دريغ شده است، غير مستقيم گويي و پرهيز از شعار زدگي است؛ به گونه‌اي كه گاه در شعار دادن، به نمايش هاي سمبليك و آييني پهلو مي زند و گاه در ارائه سطحي و كودك پسند مضمون در حد همان قصه معروف "گربه هاي اشرافي" خودمان تنزل مي یابد. لذا پرداخت داستان و شخصيت پردازي ها در آن، بي هيچ تعليق و گرهي بسيار تخت و به شدت قابل حدس مي نمايد.

آنچه لازم به نظر مي رسد لحاظ نمودن شرايط باور پذيري قصه اي از اين دست است تا از طريق آن بتوان حقايقي اجتماعي همچون فاصله طبقاتي را به درستي و بي آنكه مخاطب آن را پس بزند مطرح نمود.