مراقب باشیم به درد ترکیه دچار نشویم
سه شنبه ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۱۰:۱۹
کد مطلب: 410564
حضور اقتصادی ترکیه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا
ترکیه قبل از رخدادهای جهان عرب به عنوان کشوری با رویکرد اسلامی، تعاملات اقتصادی گسترده ای با کشورهای عرب منطقه داشت؛ به گونه ای که این تعامل اقتصادی موجب شد که رشد اقتصادی ترکیه به نه درصد برسد. این بالاترین رقم رشد اقتصادی در ترکیه معاصر بوده است.
قبل از بحران سوریه و بعد از سال ۲۰۰۳- یعنی بعد از سرنگونی رژیم صدام- دولت ترکیه تعامل گسترده ای با عراق به خصوص در مناطق اربیل ، سلیمانیه و کرکوک در حوزه نفتی و صادرات کالاها به اقلیم کردستان و عراق ترتیب میداد. این امر موجب افزایش سطح درآمدی ترکیه شده بود.
شانزده قرارداد تجاری و اقتصادی بین دولت رجب طیب اردوغان و دولت سوریه (در جریان سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت ترکیه به سوریه قرارداد همکاری های اقتصادی و هم چنین تبادل تجاری به امضا رسید) همکاری های اقتصادی گسترده ای را شکل داد. این امر نشان می دهد ترکیه در آن مقطع زمانی تعامل سیاسی سازنده و ملایمی با کشورهای سیاسی منطقه از جمله سوریه و عراق داشته است.
حضور اقتصادی ترکیه در مصر: ارتباط دولت رجب طیب اردوغان با دولت حسنی مبارک در چارچوب پروتکل های متعارف میان همه کشورها برقرار بود، ولیکن بپس از پیروزی اخوان المسلمین، دولت رجب طیب اردوغان احساس کرد که مصر به پایگاه بسیار مهمی برای توسعه رویکرد حزب توسعه و عدالت ترکیه تبدیل شده است، لذا حجم تبادل تجاری بین ترکیه و مصر در زمان حاکمیت اخوان المسلمین مصر افزایش پیدا کرد؛ سفر رجب طیب اردوغان نیز با استقبال گسترده اسلام گرایان مصر همراه شد. اما پس از سرنگونی اخوان المسلمین و به قدرت رسیدن نظامیان در مصر، جایگاه ترکیه به شدت متزلزل شد. در حال حاضر قاهره ترکیه را یکی از عامل بی ثباتی مصر می داند و حتی سطح روابط دو کشور از سفیر به کاردار تنزل پیدا کرده و جنگ تبلیغاتی میان دو کشور به شدت افزایش پیدا کرده است.
حضور و نفوذ ترکیه در لیبی دوره قذافی: در زمان حاکمیت معمر قذافی شرکت های ترک از طریق سرمایه گذاری در حوزه مسکن ده ها میلیارد دلار سود کسب کردند. اما با سرنگونی دولت معمر قذافی، ترکیه جایگاه خود را در لیبی از دست داد و بسیاری از شرکت های ساختمان سازی در ترکیه مجبور به ترک خاک لیبی شدند.
بیداری اسلامی و منافع اقتصادی ترکیه
مواضع سیاسی ترکیه در مسائل داخلی کشورهای عرب موجب شده است که ترکیه بازار بزرگ جهان عرب را از دست بدهد.
ترکیه با سوریه: پس از بحران سوریه، ترکیه با کمک قطر و عربستان یک مثلث تخریبی را در سوریه تشکیل داد. باز گذاشتن مرزهای ترکیه بر روی گروهک های تروریستی داعش ، جبهه النصره و ارتش آزاد و تلاش دولت رجب طیب اردوغان برای دخالت در بحران سوریه و همچنین کمک به گروه های تروریستی موجب شد که ترکیه به دشمن ملت سوریه تبدیل شود . در حال حاضر مردم سوریه بعد از رژیم صهیونیستی به شدت از دولت رجب طیب اردوغان نفرت دارند. زیرا بحران داخلی را ناشی از دخالت دولت رجب طیب اردوغان می دانند. باید گفت ترکیه در روند چهار سال گذشته بحران سوریه، در کنار گروهک های تروریستی قرار گرفته است، لذا سطح تبادل تجاری ترکیه و سوریه به شدت تنزل پیدا کرده به گونه ای که اینک هیچ رابطه اقتصادی میان ترکیه و سوریه وجود ندارد.
جنس روابط عراق و اقلیم کردستان یا ترکیه:
دولت رجب طیب اردوغان پس از سرنگونی رژیم صدام روابط گسترده ای با اقلیم کردستان برقرار کرد. حضور شرکت های بازرگانی ترکیه و کالاهای ترک در اقلیم کردستان کاملا به گونه ای مشهود بالاست. در این بین بغداد، دولت رجب طیب اردوغان را به دخالت تهاجمی و قهری علیه حاکمیت عراق متهم میکند. اعتراض دولت مرکزی عراق نسبت به برقراری رابطه با اقلیم کردستان هماهنگی با دولت مرکزی عراق موجب شد، رهبران عراق نسبت به تحرکات دولت ترکیه بدبین شوند. به همین دلیل سطح تعامل تجاری بین ترکیه و عراق بر خلاف اقلیم کردستان بسیار پایین است، و ملت و دولت عراق ترجیح می دهند که از سایر کشورها کالا وارد کنند.
روابط مصر و ترکیه:
طبیعی است که روابط اقتصادی متأثر از روابط سیاسی باشد . زمانی که جریان اخوان المسلمین در مصر پیروز شد، سعی کرد که یک رابطه تنگاتنگ اقتصادی و سیاسی با ترکیه برقرار کنند. این روابط برقرار شد؛ ولیکن بعدها به علت سقوط اخوان المسلمین و موضع گیری ترکیه علیه دولت عبدالفتاح السیسی این روابط به پایین ترین سطح خود رسید . علی رغم این که مصر می تواند بازار مناسبی برای کالاهای ترک باشد به دلیل کاهش روابط سیاسی، تبادل تجاری میان دو کشور هم به سطح بسیار پایینی تنزل پیدا کرده است. در حال حاضر فضای مناسبی برای تبادل اقتصادی میان آنکارا و قاهره موجود نیست. در واقع ترکیه، بازار مصر را به خاطر دخالت تخریبی در مسائل داخلی این کشور از دست داده است.
نوع رابطه لیبی و ترکیه:
تا پیش از سقوط معمر قذافی، شرکت های نفتی و شرکت های ساختمانی و راه سازی ترکیه فعالیت بسیار گسترده ای در لیبی داشتند. در حال حاضر به دلیل ناامنی ها، بیشتر شرکت های ترک، خاک لیبی را ترک کرده اند. در حال حاضر سطح روابط اقتصادی و تبادل تجاری بین لیبی و ترکیه هم به شدت پایین آمده است.
درفضای کنونی اما اغلب مردم لیبی به خصوص آن هایی که در زیر چتر حمایتی خلیفه حفتر هستند در مقابل دخالت ترکیه مقاومت می کنند . در این میان ترکیه موضعی غیر شفاف علیه حاکمیت خلیفه حفتر گرفته است و به دلیل گرایش به گروه های افراطی لیبی جایگاه خود را از دست داده است.
سیاست خارجی ترکیه منشا ناکامی اقتصادی
یا تداوم ماهیت سیاست خارجی ترکیه و جهت گیری منطقه ای دولت اردوغان، به نظر می رسد که در آینده دولت ترکیه با ناکامی های بیشتری در حوزه سیاست داخلی، خارجی و اقتصادی مواجه گردد.
حمایت دولت اردوغان از اخوان و گروه های تندروی سلفی در منطقه
تلقی دولت رجب طیب اردوغان این است که اخوان المسلمین امتداد عقیدتی حزب توسعه و عدالت ترکیه است؛ لذا هرچه اخوان المسلمین در گستره بیشتری از منطقه حاکمیت داشته باشد، نفوذ ترکیه افزایش پیدا می کند. ولی بعدها با شکست طرح اخوانی کردن مصر ، لیبی ، حتی تونس و مغرب عربی ، ترکیه جایگاه خود را در بین کشورهای عرب منطقه در خاورمیانه و شمال آفریقا از کف داد. در واقع سیاست اقتصادی تابعی از سیاست های کلی ترکیه است، مواضع سیاسی ترکیه در مسائل داخلی کشورهای عرب موجب شده است که ترکیه بازار بزرگ جهان عرب از دست بدهد.
روابط کنونی اقتصادی ترکیه با کشورهای عرب:
در واقع در اوایل حاکمیت حزب عدالت و توسعه روابط سیاسی دولت ترکیه بر اساس تعامل دو جانبه و چند جانبه استوار بود، ولی به تدریج چهره استعمار گونه و امپراطوری عثمانی دولت ترکیه آشکار و مشخص شد ؛ گویا اینکه دولت رجب طیب اردوغان تحت پوشش اسلام گرایی قصد زنده کردن خلافت عثمانی و امپراطوری عثمانی داشته است. بعد از آشکار شدن سیاست های توسعه طلبانه دولت رجب طیب اردوغان تبادل و همکاری اقتصادی بین آنکارا و کشورهای عربی به شدت تنزل پیدا کرده است. لذا اکنون تقریبا وضعیت تبادل تجاری ترکیه با اغلب کشورهای عرب منطقه به حالت رکود درآمده است. ناکامی سیاسی دولت رجب طیب اردوغان به دلیل رویکردهای توسعه طلبانه منجر به ناکامی اقتصادی شده است.
پیامد روابط خارجی ترکیه در سیاست داخلی
طبیعی است که کاهش سطح تبادلات تجاری ترکیه موجب بیکاری بخشی از نیروی کار کشور شده است. ضمن این که اقتصاد ترکیه در مقایسه با چند سال گذشته به شدت دچار رکود شده است. در بعدی دیگر، اکنون قطب بندی های جدیدی در ترکیه به وجود آمده است. برخی احزاب چپ، لائیک و ملی ترکیه نسبت به سیاست های رجب طیب اردوغان در کشورهای عربی و دخالت تخریبی در مسائل کشورهایی چون سوریه، لبنان، لیبی و مصر انتقاد شدید دارند. با تداوم ماهیت سیاست خارجی ترکیه و جهت گیری منطقه یا دولت اردوغان به نظر می رسد که در آینده دولت رجب طیب اردوغان با ناکامی های بیشتری در حوزه سیاست داخلی، خارجی و اقتصادی مواجه گردد.
این نوشتار از متن گفتگو با جناب آقای دکتر هانی زاده استخراج شده است.
