بررسی سیره عملی معصومین (ع) در شیوه‌های نظارت بر بازار، در شرایط کنونی که برخی نابسامانی‌ها در این بخش از اجتماع رو به فزونی است، گامی مهم در معیارهای اسلام در اداره بازار خواهد بود.



سرویس علمی- فرهنگی مرکز خبر حوزه، به مناسبت سال جهاد اقتصادی گزیده‌ای از شیوه حضرت علی (ع) در کنترل بازار را تقدیم می‌کند.

امام على عليه السلام مردم را به تجارت ، تشويق مى كردند تا از اين طريق ، اقتصاد جامعه رونق بگيرد.

حدیث: اِتَّجروُا بارَكَ اللّهُ لَكُم، (تجارت كنيد خداوند به شما بركت دهد) (۱) از آن حضرت ، مشهور است .

غير از تشويق ، بر كار آنان نظارت مستقيم داشتند تا آداب و اخلاق تجارت را به تجار و بازرگانان بياموزند و فعّاليت هاى تجارى شان را در چارچوب اسلام، قرار دهند.

مرحوم كلينى از جابر از امام باقر عليه السلام نقل مى كند كه اميرالمومنين عليه السلام هنگامی که در كوفه بودند، هر روز صبح از خانه خود بيرون مى آمد، در حالى كه تازيانه اى در دست داشت كه به آن (سبيبه)(۲) مى گفتند،در بازارهاى كوفه از اين بازار به آن بازار مى گشت و در مقابل هر بازارى مى ايستاد و خطاب به آنان مى فرمود:

اى كاسب ها! از خدا بترسيد. تُجّار و كسبه وقتى صداى حضرت را مى شنيدند، هرچه در دستشان بود به زمين مى گذاشتند و از صميم قلب متوجّه فرمايشات اميرالمؤ منين عليه السلام مى شدند و با گوش خود مى شنيدند كه مى فرمايد:

«طلب خير را بر همه چيز، مقدم بداريد، با آسان گرفتن معامله به اموالتان بركت دهيد، به خريداران گران ندهيد تا به شما نزديك شوند و با بردبارى اخلاق خود را زينت دهيد، و از قسم خوردن دورى كنيد، و از دورغ گويى بپرهيزيد و از ظلم و ستم كناره بگيريد».

با مظلومين و ستمديدگان با عدل و انصاف برخورد كنيد، دور ربا نگرديد و در اندازه گيرى و اجناس، كم نگذاريد و اجناس مردم را بى ارزش و حقير نسازيد و خود را از مفسدين روى زمين قرار ندهيد. (۳)

ای بازاریان قسم نخورید

كتاب (غارات ) از ابن سعيد نقل كرده است كه امير مؤ منان عليه السلام به بازار مى آمد و خطاب به بازاريان مى فرمود:

اى اهل بازار! از خدا بترسيد، قسم نخوريد، چرا كه قسم خوردن سرمايه را نابود كرده و بركت را از بين مى برد.

تاجر فاجر است، مگر آن كسى كه حق بدهد و حق بگيرد. والسلام

و بعد از گذشت چند روز دوباره به بازار مى آمد و عين همان فرمايشات را به آنها گوشزد مى كرد. (۴)

- در دعائم الاسلام از اميرالمؤ منين عليه السلام روايت شده است؛آن حضرت در حالى كه تازيانه اى به دست مى گرفت، در بازارها به راه مى افتاد و كسانى را كه در خريد و فروش ‍ مسلمين كم فروشى و يا تقلب مى كردند با آن تنبيه مى كرد.

اصبغ بن نباته مى گويد: روزى به حضرت عرض كردم ، شما در منزل بمانيد، من عوض شما اين كار را انجام مى دهم .امام على عليه السلام فرمود: اى اصبغ ! اين چه نصيحت و خيرخواهى است؟

اصبغ مى گويد: حضرت بر مركب رسول خدا صلى الله عليه و آله (شهبا) سوار مى شدند و تمام بازارها را يكى پس از ديگرى زير پا مى گذاشتند.

سفارش حضرت به قصابان و خرمافروشان

روزى به بازار گوشت فروشان آمد و فرمود:اى قصابان ! در كار گوسفندان شتاب مكنيد و پس از ذبح بگذاريد روح از بدنشان بيرون رود، مبادا بر گوشت بدميد.

سپس به بازار خرما فروشان رفت و فرمود:خوب و بد خرما را در مَعرض ديدِ مُشترى قرار دهيد.

بعد بين ماهى فروش ها رفت و فرمود: غير از ماهى حلال گوشت ، ماهى ديگرى نفروشيد، از فروش ماهى هايى كه در دريا مرده و موجِ آب ، آنها را بيرون انداخته خوددارى كنيد.

حضرت به محله كناسه (محلى است در كوفه ) آمد كه در آن جا تجارتهاى مختلفى وجود داشت ، خطاب به خريداران و فروشندگان فرمود:(اى بازرگانان ! قسم خوردن در اين بازارها رايج شده، قسمهايتان را با دادن صدقه در آميزيد، و از قسم خوردن خوددارى كنيد كه خداوند متعال كسى را كه به دورغ قسم خورده باشد، منزّه و پاك نخواهد كرد.) (۵)

ـــــــــــــــــــــــــــــ

۱- وسائل الشيعه ، ج ۱۲، ص ۵، حديث ۱۲

۲- در حاشيه كافى ، ج ۵ ص ۱۵۱ آمده است كه : (سبيبه) يعنى دو شقه و دو تكه ، چون تازيانه حضرت دو سر و دو شعبه داشت كه به آن سبيبه مى گفتند.

۳- فروع كافى ، ج ۵ ص ۱۵۱؛ وسائل الشيعه ، ج ۱۲، ص ۲۸۳؛ صدوق در امالى مجلس ۷۵ روايت را به كمى تفاوت نقل كرده است .

۴- غارات ، ج ۱ ص ۱۰۹ - و - خصال صدوق ج ۱ ص ۱۸۹

۵- (يا معشر التجار! انّ اءسواقكم هذه تحضرها الايمان فشوبوا ايمانكم بالصدقة و كفوا عن الحلف فان اللّه تعالى لا تقدس من حلف باسمه كاذبا) دعائم الاسلام ، ج ۲، ص ۵۳۸، حديث ۱۸۳.