هنر دست دختران بلوچ را دریابید
سه شنبه ۵ خرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۲:۴۴
کد مطلب: 424610
سوزن دوزی یکی از ظریف ترین هنر های دستی ایران است. در سوزن دوزی روی سطح پارچه های ساده طرح هایی را با نخهای رنگی ترسیم می کنند. این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می شود و بخیه های ظریفی روی پارچه می دوزند. این هنر علاوه بر بلوچستان ایران، در افغانستان، پاکستان و تاجیکستان نیز رواج دارد. سابقه سوزن دوزی به صدها سال قبل از ورود اسلام به ایران باز می گردد. سوزن دوزی های سنتی ایران یکی از روش های دیرینهٔ تزیین جامه و بسیاری از منسوجات است. دست دوخت ها به جز جنبهٔ تزیینی و شناسنامه ای که دربرگیرندهٔ اقلیم و جامعهٔ پدیدآورنده اش است در بعضی از اوقات به دلیل عقاید مذهبی روی البسه جلوه گری می کرد.
پس از ظهور اسلام در ایران رودوزی های سنتی ایران به حیات تأثیرپذیر خود همچنان ادامه می دهند و اگرچه تحولی شگرف در نقش های ایرانی پدید می آید اما خصوصیات ایرانی خویش را از دست نمی دهند. اعتقادات مذهبی هنرمندان در بعضی نقاط و پرهیز از شبیه سازی و همانندپردازی سبک جدید از نقش مایه های باستانی را به ارمغان می آورد و این نگرش در مناطق مختلف به گونه ای کاملاً متفاوت از یکدیگر جلوه گری می کند. دوختن کلمات قرآنی به خط کوفی برای حفاظت از شر شیطان و حوادث بد، یکی از تأثیرات آشکار در این هنر دیرینه است.
ایلخانیان و تیموریان در صنعت نساجی دگرگونی کاملی پدید آوردند و ابریشم دوزی، زری دوزی، پولک دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی و... بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت. این دوخت از اوایل صدر اسلام در میان بلوچ ها رایج و در دوره مغول و به خصوص تیموری و صفوی به اوج می رسد. بدون تردید، سوزن دوزی بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل ترین و جالب ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد. ذوق و خلاقیت زنان سوزن دوز به صورت طرح های سنتی- محلی بسیار متنوعی جلوه گرمی شود که بیانگر خصوصیات و ویژگی های هر منطقه است .
هر دختر بلوچ از سنین کودکی ، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داری، موظف به فرا گرفتن سوزن دوزی نیز هست و به سبب دخالتی که سلیقه های گوناگون در تهیه نوارهای سوزن دوزی دارد، می توان طرح ها و نقش های متنوع و اصیل سوزن دوزی را در منطقه بلوچستان مشاهده کرد.
در سوزن دوزی به بیش از دو نوع ماده اولیه نیازی نیست: نخ و پارچه. سوزن دوزان بر حسب امکانات و سلیقه از نخ دمسه (D.M.C) یا از نخ های پاکستانی استفاده می کنند.
سوزن دوزی با وجود برخورداری از قدمت چند هزار ساله و زیبایی چشم نواز، این روزها با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کند و رونق سابق را ندارد. خبرنگار بسیج سازندگی در این باره با خانم مبارکی، مدیرعامل تعاونی سوزن دوزان بلوچ گفت و گو کرده است. وی می گوید: "سوزن دوزی هنر دست زنان بلوچ است که در زندگی آن ها از اهمیت اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است. پیشینه هنر سوزن دوزی به قرن ها قبل باز می گردد و نسل به نسل و سینه به سینه از مادران به دخترانشان ارث رسیده است."
وی می افزاید: "نقش های سوزن دوزی، نقش های هندسی است و هارمونی رنگ ها از تناژ رنگ های سرخ، سبز، زرد، سفید، سورمه ای و مشکی پدید می آید. سوزن دوزی روی تار و پود پارچه دوخته می شود. از هنر سوزن دوزی برای تزئین سر آستین لباس، پاچه شلوار، چادر، روسری، رو مبلی، کوسن، رومیزی و جانماز استفاده می شود و بسته به سلیقه دوزنده یا سفارش مشتری هارمونی رنگ ها شکل می گیرد."
خانم مبارکی، سکه دوزی را دیگر هنر دست دختران بلوچ عنوان می کند و می گوید: "سکه دوزی هم از گذشته های بسیار دور رایج بوده است. در گذشته برای مبادلات اقتصادی از سکه استفاده می شد و در غیاب بانک، زنان سکه ها را روی روسری یا لباسشان می دوختند و در وقت ضرورت استفاده می کردند. این رسم به مرور تبدیل به هنری زیبا شد. کم کم با استفاده از پولکی های براق و مونجوق های زیبا طرح های زینتی روی لباس ها رواج پیدا کرد. امروز سکه دوزی برخلاق سوزن دوزی از بازار بهتری برخوردار است چون هزینه آن کمتر است."
وی درباره شرایط اجتماعی منطقه بلوچستان بویژه ایرانشهر می گوید: "در این منطقه بیکاری مردان بیداد می کند. اعتیاد دامن گیر بسیاری از خانواده هاست و بیکاری این مساله را تشدید کرده است. در این شرایط زنان بلوچ بار بیشتری بر دوش می گیرند و تلاش می کنند با بکار گیری هنر دستشان به اقتصاد خانواده کمک کنند. اما این هنر با مشکلات متعددی رو بروست."
خانم مبارکی خاطرنشان می کند: "اعضای تعاونی من در خانه هایشان سوزن دوزی می کنند. من برایشان از مشتری ها سفارش می گیرم و به آن ها معرفی می کنم. خانم های سوزن دوز متاسفانه درآمدشان از ثبات برخوردار نیست. بعضا در ماه یک میلیون تومان درآمد دارند و ماه دیگر این رقم به صفر می رسد. بستگی به میزان سفارشات دارد. مهمترین مشکل نیز همین کم بودن سفارشات است زیرا اولا قیمت تمام شده سوزن دوزی در حال حاضر بالاست و دوما مردم ایران با این هنر بسیاز زیبا آشنایی زیادی ندارند و بیشتر در همین استان سیستان و بلوچستان شناخته شده است. اگر بانک ها به دوزندگان وام بدهند و آن ها بتوانند پارچه و نخ را به صورت انبوه از بازار سنتی تهران تهیه کنند، قیمت تمام شده به مقدار زیادی کاهش می یابد. رسانه ها هم باید هنر سوزن دوزی را به مردم و به خصوص بانوان معرفی کنند. این هنر به قدری زیباست که می تواند روی مانتوی همه زنان ایرانی بنشیند به شرط آنکه طراحان مد و لباس به دوزندگان بپیوندند و طرح هایی متناسب با سلیقه بانوان شهرنشین بیافرینند."
وی، دلالی را یکی دیگر از مشکلات سوزن دوزان می نامد و اظهارمی کند: "دلالان و واسطه ها محصول با ارزش دختران بلوچ را به قیمت بسیار نازلی می خرند و به چند برابر قیمت به مردم می فروشند. برای رفع این مشکل باید تعاونی های دوزندگی تاسیس شود. ما به اتحادیه دوزندگان نیز احتیاج داریم تا برای محصولات نرخ مشخصی تعیین کند. سوزن دوزی اگر احیا و به مردم معرفی شود و بازار خود را پیدا کند، زندگی خانواده های بلوچ زیر و رو می شود زیرا در همه خانه ها لااقل یک نفر این هنر را داراست. متاسفانه در سایه غفلت مسئولان امروز سوزن دوزی در افغانستان و تاجیکستان رونق بسیار بیشتری از ایران پیدا کرده و حتی تاجیکستان این هنر ایرانی را به نام خود ثبت جهانی کرده است."
منبع: بسیج سازندگی
