مي دانيم که تيم ها با کمک گرفتن از تماشاگران به پيروزي مي رسند، براي راهيابي به دسته هاي بالاتر ليگ رقابت کرده و حتي در جام هاي جهاني به قهرماني دست مي يابند.
همه ما آن را مي شناسيم. اما براستي Momentum چگونه در فوتبال عمل مي کند؟ و هواداران چه نقشي در جابجايي آن ايفا مي کنند؟

در مقاله اي که مي خوانيد کليه اين مسائل شرح داده مي شوند.
*تعريف و معناي واژه Momentum چيست؟

پيش از هر چيز بايد به شرح توضيح واژه Momentum که در اين مقاله بارها از آن استفاده شده است پرداخت. واژه Momentum در فيزيک به معناي نيروي حرکت است و براي محاسبه آن بايد وزن جسم را ضربدر سرعت آن کرد.

دکتر رضواني يکي از اساتيد بزرگ زبان انگليسي دراين باره مي گويد: «واژه Momentum از جمله واژگاني است که ترجمه آن خارج از متن مقدور نيست. بهترين مثال براي توصيف كلي اين واژه سنگي است که آن را از بالاي کوه به پايين سرازير مي کنيم. سنگ در ابتدا به آرامي حرکت مي کند و خيلي زود دور برداشته و سپس مهار و متوقف ساختن آن ناممکن مي شود. به اين اصطلاح To gather momentum و يا To gain momentum مي گوييم. يك اتومبيل هم زماني كه Momentum خود را بدست مي آورد با سرعت زيادي حرکت مي کند. واژه Momentum در سياست و به معناي figurative يا مجازي آن هم به کار مي رود. زماني که حرکت هاي انقلابي صورت مي گيرد مردم از همين Momentum استفاده مي کنند که مي توان آن را به عنوان جنبش انقلابي نيز توصيف کرد. اگر بخواهيم در فوتبال اين کلمه را ترجمه کنيم جنبش واژه مناسبي نيست و به نوعي نمي توان واژه اي که مفهوم Momentum را در فوتبال کاملاً توصيف کند پيدا کرد؛ اما واژه "تکانه" به معناي آنچه تيم ها را از نظر روحي دچار تکان و تحول مي سازد مي تواند تا حدودي بيانگر معنا و مفهوم Momentum در فوتبال باشد.»

به اين ترتيب در اكثر قسمت هاي مقاله اي كه مي خوانيد خود واژه Momentum به كار برده شده است.
*مقدمه

در ماه ژانويه و به دنبال پيروزي 5 بر صفر منچستر يونايتد برابر وست برومويچ "ريو فرديناند" مدافع يونايتدها که از بابت اين پيروزي جان تازه اي گرفته بود تاکيد کرد که منچستر يونايتد براي بدست آوردن امتيازهاي بيشتر به حفظ Momentum نياز دارد.

اشاره کردن به يکي از قوانين فيزيک به عنوان يکي از هسته هاي اصلي موفقيت در کسب عناوين براستي عجيب است، اما اين روزها فوتبالي نمي بينيد که در آن هيچکس حرف از Momentum نزند. گزارشگران از جابجايي آن صحبت مي کنند، مربيان درباره اهميت حفظ آن صحبت مي کنند و همه ما هم به خوبي مي دانيم که حرف آنها چيست.

وقتي در ماه فوريه "مارتين اونيل" از آنچه آمريکايي ها آن را The Big Mo يا همان "تکانه بزرگ" مي نامند به عنوان کليد موفقيت تيمش براي قرار گرفتن در جمع چهار تيم بالاي جدول ياد کرد، عادلانه است که بگوييم شما نتوانستيد هيچگونه منطق و معادله اي براي درک اين گفته "مارتين اونيل" پيدا کنيد و اگر قصد اين کار را داريد بايد انبوه تماشاگران را ضربدر سرعت بازي کنيد.

ما Momentum را به عنوان X-Factor يا عامل ناشناخته فوتبال مي شناسيم که قادر به سوق دادن تيم ها به خلق نتايج غيرممکن و معاوضه شکست با پيروزي است؛ اما Momentum در واقع چگونه عمل مي کند؟ به عنوان هواداران يک تيم، ما چگونه مي توانيم به تشديد آن کمک کنيم؟ و در نهايت اينکه Momentum چگونه به تيم ها در راستاي کسب عناوين کمک مي کند؟

*Momentum در جريان بازي
در سال 2001 "پل رايداوت" با ترس از اينکه ممکن بود تيمش در يکي از بزرگترين فينال هاي تاريخ جام حذفي انگليس با شکست روبرو شود پس از پايان نيمه نخست قدم زنان از زمين "پرنتون پارک" خارج شد. تيم دسته اولي ترانمير با نتيجه 3 بر صفر از حريف خود ساوتهمپتون عقب بود و به نظر مي رسيد هيچ راهي براي بازگشت به بازي وجود ندارد. "رايداوت" در اين باره مي گويد: «تيم حريف در حال نابود کردن ما بود. جريان بازي بر ضد ما پيش مي رفت و کم کردن سرعت آن دشوار بود. به عنوان يک بازيکن در چنين شرايطي شما تنها آرزو مي کنيد که اي کاش نتيجه بازي از کارنامه تيم محو شود.»

با اين حال، ملامت هاي بين دو نيمه از سوي "جان آلدريج" مربي تيم که به بازيکنانش گفته بود مي تواند برتري حريف را تحمل کند اما کم کاري بازيکنان برايش قابل قبول نيست، با ورود "استوارت بارلوف" باتجربه به زمين و از کار انداختن ستاره ساوتهمپتون يعني "ماريان پاهارس" باعث شد تا همه چيز تغيير پيدا کند.

"رايداوت" مي گويد: «به محض اينکه گل نخست را به ثمر رسانديم احساس کرديم که قادر به کسب پيروزي هستيم.»

او که طي پيروزي 4 بر 3 تاريخي تيمش در آن ديدار موفق به هت تريک کردن شده بود همچنين مي گويد: «آنها عقب نشستند. ما هيچ چيز به جز غرور براي از دست دادن نداشتيم و ايماني که هواداران در آن زمان به ما داشتند محسوس بود. اين مساله نشانگر دو روي سکه Momentum در فوتبال بوده و نشان مي دهد اگر اين انرژي بر ضد شما باشد چقدر ناخوشايند و در صورتي که به نفع شما باشد چقدر مهار آن دشوار است.»

همه ما مي توانيم گفته هاي "رايداوت" را درک کنيم و همين که گزارشگر مسابقه حين گزارش به شما مي گويد يک نيروي دروني باعث تغيير جريان بازي شده خود کافي است، اما براستي چه اتفاقي در اين بين رخ مي دهد؟

دکتر "کريس هاروود" مدرس ارشد در زمينه روانشناسي ورزش در دانشگاه Loughborough که يکي از نويسندگان کتاب "Momentum در فوتبال است" و به عنوان مشاور آکادمي باشگاه ناتينگهام فارست نيز انجام وظيفه مي کند، مي گويد: «در فيزيک، Momentum نوعي انرژي است که رو به جلو حرکت مي کند و در فوتبال مقياسي براي درک انرژي در حال حرکت به شمار مي رود.»

وي ادامه مي دهد: «به عبارت ساده تر وقتي در مورد Momentum در فوتبال صحبت مي کنيم اشاره ما به راهي براي درک روند جريان مسابقه است.»

به اين ترتيب مي توان گفت که Momentum يک پديده روحي رواني است. پس چگونه است که گاهي مي توانيم اين تغيير را احساس کرده و يا به چشم ببينيم؟

هاروود مي گويد: «Momentum تنها تا حدودي روحي رواني است. اگر در پنج دقيقه نخست پس از آنکه حريف موفق به گلزني شده است متوجه بازي تدافعي آنها شويد اين مساله به موقعيتي تبديل مي شود که به ذات تغييرپذير عملکرد بازيکنان اشاره دارد.»

*کنترل "Big Mo" يا "تکانه بزرگ"

واژه نامه علوم ورزشي آکسفورد، Momentum روحي را نوعي تغيير مثبت يا منفي در تشخيص، احساس، فيزيولوژي و رفتار تعريف مي کند که در اثر يک رخداد يا سلسله اي از رخدادها به وجود مي آيد. اين رخدادها در اثر احساس بازيکنان حريف، کيفيت بازي و يا نتيجه مسابقات به وجود مي آيند. به عبارت ديگر اتفاقاتي که در طول جريان بازي رخ مي دهد باعث تغيير Momentum و درک بازيکنان از اينکه نتيجه در حال عوض شدن است مي شود.

اين مساله مي تواند تاثيرهاي دراماتيکي در نتيجه بازي داشته باشد، همانطوري که در ديدار نهايي ليگ قهرمانان اروپا در سال 2005 در مورد ليورپول برابر ميلان شاهد آن بوديم و يا تيم هاي منچستر يونايتد و منچستر سيتي که به ترتيب در سال هاي 2001 و 2004 پس از آن که 3 بر صفر از حريف خود تاتنهام عقب بودند موفق به شکست اين تيم شدند.

چه چيزي باعث مي شود تا يک نيروي تکان دهنده بزرگ بين تيم ها جا به جا شود؟

"هاروود" دراين باره مي گويد: «هرچيزي مانند تعويض و يا خطاها مي تواند باعث تخريب جريان يک بازي شود، اما بيش از همه به ثمر رسيدن گل ها هستند که سبب اين مساله مي شوند. اگر شما 3 بر صفر از حريف پيش باشيد و تيم حريف موفق به گلزني شود اين مساله انرژي تازه اي به آنها بخشيده و اگر آنها دوباره موفق به گلزني شوند شما نگران عواقب از دست دادن برتري سه بر صفر خود خواهيد شد. اين مساله روي تصميم گيري هاي شما تاثير مي گذارد. تماشاگران هم نقش بسيار عمده اي در اين بين ايفا مي کنند.»

بله! تماشاگران. شايد همه ما گمان کنيم که انتقاد از يک تيم هنگامي که عملکرد خوبي از خود نشان نمي دهد راهي برجسته و هوشمندانه بوده و تماشاگران بايد به سبب درآمد بالاي بازيکنان هر چيزي که مي خواهند به آنها بگويند؛ اما به گفته دکتر هاروود اين مساله مي تواند تاثيرهاي فاجعه واري داشته باشد.

هاروود مي گويد: «هواداران نقش عمده اي در Momentum يک مسابقه فوتبال ايفا مي کنند. آنها به خوبي قادر به درک جريان بازي هستند، اما گاهي بايد آگاهي بيشتري نسبت به قواعد رفتارهاي انساني پيدا کنند. بازيکنان حساسيت بسياري نسبت به واکنش تماشاگران نشان مي دهند. اگر تماشاگران از آنها حمايت کنند اين مساله باعث درک بهتر آنها از شرايط بازي مي شود. هواداران بايد اعتماد بنفس و باور را به ويژه زماني که جريان بازي بر ضد تيم آنها پيش مي رود به تيم القا کنند.»

شش عاملي که به وسيله آنها مي توان Momentum را در فوتبال کنترل کرد:

*تعهد
شما به بازيکناني نياز داريد که نسبت به آرمان و اهداف تيم انگيزه و تعهد نشان دهند.

*ارتباطات
هر بازيکني براي بالا بردن روحيه هم تيمي هاي خود بايد قادر به برقراري ارتباط با آنها باشد.

*انسجام

بازيکنان به اين احساس نياز دارند که متعلق به تيم بوده و براي رويارويي با موقعيت هاي مختلف بايد برنامه هاي مشخصي داشته و به طور متحد هدفي يکسان را دنبال کنند.

*تمرکز

شماشاگران بايد در زمان مناسب بر روي مسائل بجا تمرکز کرده و به خود اجازه ندهند به سبب اتفاقاتي که در جريان بازي رخ مي دهد دچار پريشاني شوند.

*کنترل
شما بايد در وضعيت هاي مختلف در زمين مسابقه قادر به کنترل احساسات خود باشيد. کارت هاي زرد بسياري مواقع براي تيم ها گران تمام مي شوند.
*اعتماد بنفس

آميخته اي از 5 عامل قبلي؛ هر بازيکني نياز به باور توانايي هاي خود و اعتماد بنفس براي دست زدن به کارهاي بزرگ در زمين دارد.

عوامل بالا در کتاب دکتر هاروود با عنوان "Momentum در فوتبال" نوشته شده اند.

*نوار پيروزي
اگر اخبار فوتبال را طي ماه هاي اخير دنبال کرده باشيد مربياني همچون "ميک مک کارتي"، "سايمون گرايسون" و "مارتين اونيل" را ديده ايد که ازMomentum به عنوان عامل مهمي در روند رو به رشد تيم هاي خود ياد کرده اند، اما Momentum چگونه در اين مقوله عمل مي کند؟

در واژه نامه علوم ورزشي آکسفورد آمده است که Momentum مثبت با مدت زمان مسابقات و مسائلي همچون پيروزي‌هاي متوالي که در اين زمان همه چيز به ظاهر درست پيش مي رود آميخته شده است. در تورنمنت ها، کشورها با حفظ اين نيروي مثبت در جريان بازي و در مجموع رقابت ها سعي در خلق نوار پيروزي هاي خود دارند.

"ينس لمان" دروازه بان تيم ملي فوتبال آلمان در جريان رقابت هاي يورو 2008 گفت: «شش روز استراحت باعث از دست دادن مقام قهرماني مي شود. هرتيمي که پنج يا شش روز (پيش از مرحله يک چهارم نهايي) استراحت داشته از دور رقابت‌ها کنار رفته است. ما احساس کرديم که اين استراحت واقعاً هماهنگي تيمي را به هم مي زند.»

در واقع، هيچ تيمي 6 روز استراحت نداشت، اما سه تيم از جمع چهار تيم پاياني کوتاه ترين زمان استراحت بين بازي‌ها را داشتند.

قاعده مشابه در طول فصول ليگ ها صدق مي کند. در دهه 90 تيم هاي ساوتند، کمبريج و گريمبسي با حفظ Momentum توانستند دو فصل پياپي به دسته بالاتر راه پيدا کنند؛ اين در حالي بود که ويکومبه، يئوويل، دانکستر و کارلسي براي راهيابي به دسته سوم ليگ فوتبال انگليس دست و پا مي زدند.

با وجود تفاوت بسيار زياد بين ليگ برتر و رقابت هاي دسته يک، تيم هاي ايپسويچ، ردينگ، ويگان و هال سيتي همگي Momentum خود در دسته دوم را براي برآورده کردن انتظارها در ليگ برتر به کار گرفتند، اما آنها به پاي ويمبلدون که اوايل دهه 80 طي پنج فصل از رقابت هاي دسته چهارم به ليگ برتر راه يافت نمي رسند.

"گراهام تيلور" مربي آن زمان ويمبلدون که اکنون به عنوان يکي از کارشناسان و صاحب نظران Radio Five Live در اين راديو کار مي کند، مي گويد: «Momentum نقش بسيار عمده اي در موفقيت ما ايفا کرد. ما در آن زمان سه تيم مختلف به وجود آورديم، اما Momentum خود را در همه آنها حفظ کرديم. همواره پيروزي نيست که اهميت دارد. هميشه پيروز شدن غيرممکن است. مهم اين است که حتي در هنگام شکست خوردن اعتماد بنفس خود را تا حد زيادي حفظ کنيد.»

تيلور يکي از نخستين مربياني بود که در دهه 70 از روان شناسي در فوتبال استفاده کرد. او همچنين مي گويد: «اگر قرار بود اکنون به فوتبال بازگردم و به جز دستيار و پزشک تيم تنها اجازه استخدام يک نفر ديگر را در کادر فني خود داشتم از يک روانشناس کمک مي گرفتم. يک مربي بايد تا حدودي از ويژگي هاي يک روان شناس براي خلق Momentum و حفظ آن بهره مند باشد. Body language يا زبان بدني و اينکه چگونه با بازيکنان برخورد مي کنيد از اهميت زيادي برخوردار است. بايد باعث شويم که بازيکنان به تيم ايمان داشته و تک تک آنها را به خلق جوي شاد که تيم را دچار افت نمي کند تشويق کنيم.»

*استراحت در مقابل Momentum
راه هاي بسياري براي از دست رفتن Momentum وجود دارد. ديدن کاپيتان تيم در حالي که سر خود را به شکلي اعتراض آميز پايين انداخته يکي از آنها است. اعلام علاقه سرمربي تيم مبني بر بازنشستگي هم يکي ديگر از آنهاست. "تيلور" در اين باره مي گويد: «"الکس فرگوسن" استاد حفظ Momentum است. او تنها يک بار مرتکب اشتباه شد و آن هم زماني بود که از قصد خود براي استعفا کردن خبر داد. در آن زمان بود که بازيکنان مورد نظر فرگوسن خريداري نمي شدند و منچستر يونايتد چندين سال از رقابت براي قهرماني خارج بود.»

يکي ديگر از راه هايي که بي ترديد منجر به از دست رفتن Momentum مي شود اين است که به بازيکنان کليدي تيم خود استراحت بدهيد؛ همانطوري که "آريگو ساچي" در جريان رقابت هاي يورو 1996 دست به اين کار زد. "ساچي" پس از پيروزي 2 بر يک برابر روسيه در ديدار نخست که با همکاري خوب "جيانفرانکو زولا" و "پير لوئيجي کازيراگي" در خط حمله همراه شد براي ديدار برابر جمهوري چک که به شکست 2 بر يک لاجوردي پوشان منجر شد به مهاجمان خود استراحت داد. سپس آنها با تساوي بدون گل برابر آلمان از دور رقابت ها کنار رفتند.

"زولا" بازيکن خوش آتيه فوتبال ايتاليا در آن زمان طي گفت و گويي با مجلهFour Four Two در اين باره گفت: «"ساچي" به هيچ وجه با اين کار فرصت درخشش در رقابت ها را از من نگرفت.» اين گفته زولا درباره رقابت هاي يورو 1996 بود، گرچه بسياري نظر متفاوتي داشتند.

چرا برخي در مورد تعادل ميان استراحت و Momentum دست به خطر مي زنند؟
تيلور در اين باره توضيح مي دهد: «با استراحت دادن به بازيکنان، شما احتمال آسيب ديدن آنها را پايين مي آوريد. اگر بازيکني دچار آسيب ديدگي ساده شود اين مساله مي تواند باعث دوري او از يک بازي شود، اما اگر يک بازيکن دچار آسيب ديدگي شديدي شود ممکن است تمامي ديدارهاي يک تورنمنت را از دست بدهد. در صورتي که شما بهترين ترکيب خود را به ميدان بفرستيد در مورد احتمال آسيب ديدن بازيکنان خود خطر مي کنيد، اما من بر اين باورم که بايد در تمامي ديدارها براي پيروز شدن تلاش کرد چرا که پيروزي با خود اعتماد بنفس به ارمغان مي آورد.»

در فوتبال باشگاهي مربيان در راستاي حفظ Momentum امکان استراحت دادن بيش از حد به بازيکنان خود را ندارند، البته در تيم هاي بالاي جدول که براي قهرماني در چهار جبهه تلاش مي کنند، شرکت در چندين رقابت مختلف مانع از حضور هر بازيکن در تمامي ديدارها مي شود؛ اما در سطح ملي استفاده از سيستم چرخشي مي تواند عواقب وخيمي در زمينه Momentum تيمي داشته باشد.

فصل گذشته آرسنال تا پيش از شکست تحقير آميز برابر تاتنهام در جام اتحاديه باشگاه هاي انگليس در مسير کسب چهاردهمين عنوان قهرماني خود در ليگ برتر قرار داشت و درست پيش از آسيب ديدگي وحشتناک "ادواردو" در بيرمنگام، آنها برابر منچستر يونايتد به بازيکنان کليدي خود استراحت داده بودند.

چند روز پس از شکست برابر يونايتدها آرسنال از کورس رقابت براي قهرماني در ليگ برتر و همچنين ليگ قهرمانان اروپا کنار رفت و روزنامه Times در اين باره نوشت: «شايد نقطه زوال آرسنال شکست 4 بر صفر برابر منچستر يونايتد در دور پنجم جام اتحاديه در اولدترافورد بود. تحليل ناگهاني Momentum آرسنال، بزرگي اين تيم را به کانون توجه تبديل کرد.»

"رابين فان پرسي" بعدها در اين باره اعتراف کرد: «ما در يک برهه به عنوان مثال برابر بيرمنگام Momentum خود را تا حدودي از دست داديم. در آن زمان طي ماه هاي فوريه و مارس بود که ما نيروي خود را از دست رفته ديديم. مدت زمان کوتاهي بود، اما مرز بين پيروزي و شکست را به يک تار مو رساند.»

اين حاشيه هاي بسيار کوچک و مبالغ هنگفت هزينه شده در فوتبال دو نيروي اصلي و عامل رشد روانشناسي در اين رشته طي يک دهه اخير بوده اند. گذشت دوران مربيان تمسخرآميز فوتبال انگليس كه تنها از اعتقاد به عنوان راهي براي التيام بخشيدن به بازيکنان خود استفاده مي کردند. اين روزها اکثر تيم هاي حاضر در ليگ برتر همانند بلکبرن که در ماه فوريه اقدام به استخدام يک روانشناس کرد، براي کمک به بحث رواني بازيکنان دست به اين کار زده اند.

تيلور دراين باره مي گويد: «روانشناسي همواره قسمتي از فوتبال بوده است، اما طي 15 سال اخير بيش از پيش به قسمت قابل قبولي از اين رشته ورزشي تبديل شده است. اعضاي کادر فني در قسمت هاي مختلف براي حل مسائل گوناگون در باشگاه هاي فوتبال حضور دارند. چه کسي مي داند؟ شايد روزي بيايد كه شاهد روي کار آمدن يک مربي از نوع تکان دهنده باشيم.»
منبع: مجله Four Four Two