پاسخی به یک شبهه
چرا شهادت یک مرد با شهادت دو زن مساوی است؟
يکشنبه ۱ دی ۱۳۹۲ ساعت ۱۲:۵۴
کد مطلب: 332853
پاسخ اجمالی
احکام و قوانینی که از سوی خداوند برای بشریت وضع شده است مطابق نظام تکوین و حقایق جهان هستی و ساختار وجودی انسان است. از آنجا که ساختار وجود جسمی و روحی زن با مرد متفاوت است، وظایف، تکالیف و احکام این دو نیز مساوی نیست. یکی از تکالیف اداء شهادت در نزد قاضی است که باید مطابق واقع باشد و تحت تاثیر عواطف و احساسات و عوامل غیر واقعی نباشد تا حقی از کسی ضایع نشود. بدین جهت در بعضی موارد، اصلاً شهادت زن ها قبول نمی شود، همانطور که در بعضی موارد نیز اصلاً شهادت مردها قبول نمی شود و در بعضی موارد شهادت دو زن بجای یک مرد قبول می شود و...
علاوه اینکه باید توجه داشت گواهی دادن یک وظیفه و مسئولیت است نه یک حق پس اگر شهادت برخی از افراد در دادگاه پذیرفته نشود، یا کم تر پذیرفته شود، گویای سهل تر بودن تکلیف و مسئولیت آنان است نه تضییع حقوق آنها.
پاسخ تفصیلی
توجه به نکاتی می تواند ما را در دستیابی به حقیقت، یاری رساند:
۱-در بسیاری از حقوق و جزائیات اسلام، مرد و زن با هم تفاوت هایی دارند. مثلاً اگر مردی مرتد شود با شرایطی حکم او قتل است ولی اگر زنی مرتد شود حکم او قتل نیست یا اسلام وظایفی را بر دوش مرد قرار داده که بر عهده زن قرار نداده است، و یا وظایفی برای زنان مقرر شده است که بر مردان مقرر نشده است. دلیل این تفاوت ها، متفاوت بودن مکانیسم خلقی زن و مرد است. زیرا روحیات و اخلاق زن و مرد یک جور نیست. بر این اساس توقعی که خداوند از زن دارد با توقعی که از مرد دارد یکی نیست. خداوند زن را برای امری خلق کرده و مرد را برای هدف دیگری آفریده است. این دو گرچه از یک جنس اند ولی هرگز با هم مساوی نیستند. بنا بر این عدالت اقتضاء می کند که وظایف و تکالیف آنان هم یکسان نباشد، چرا که اگر یکسان باشد خلاف عدالت پروردگار است.
۲- از نظر اسلام بحث اداء شهادت و اطلاع رسانی به قاضی، هرگز بمنزله یک امتیاز نیست، بلکه یک وظیفه و تکلیف و مسئوولیت است. یعنی برای این که حقوق دیگران پایمال نگردد، اسلام این وظیفه را بر عهده انسان هایی که از موارد اختلاف بین افراد اطلاع دقیق دارند، قرار داده است تا در حضور قاضی واقعیت را بیان کنند و به آن شهادت بدهند. به همین جهت قرآن کتمان شهادت را حرام اعلام نموده است.[۱]
پس اگر شهادت کسی در دادگاه پذیرفته نشود، یا کمتر پذیرفته شود، گویای سهلتر بودن تکلیف و مسئوولیت اوست، نه تضییع حق او.
۳- مسلما تکلیف اداء شهادت با خلقت و روحیات و نقش مرد و زن، ارتباط مستقیم دارد گرچه ربطی به نقص یکی و کمال دیگری ندارد. زیرا در بعضی موارد که شهادت مربوط به مسائل خاص زنان باشد اصلاً شهادت مردان مورد قبول نیست، چون اساسا مرد در آن موارد نمی تواند شاهد باشد. همانطوری که زنان را از شهادت در برخی امور دیگر معاف دانسته و آن را در انحصار مردان قرار داده، و در برخی امور شهادت دو زن را برابر با شهادت یک مرد قرار داده و پذیرفته است.
همه این قوانین بر پایه حکمت و هماهنگی بین نظام تشریع[۲] با نظام تکوینی[۳] بنا نهاده شده است . و البته نظام تشریع، اگر برگرفته، منطبق و هماهنگ با نظام تکوینی نباشد، فاقد ارزش است. ارزش و توانمندی نظام تشریع به میزان انطباق آن با ظرفیتهای وجودی موجود در نظام تکوینی است.
توضیح اینکه:
در نظام تکوین بین زن و مرد از چند جهت تفاوتهای زیادی وجود دارد:
۱- از جهت اعضا و جوارح: دو جنس زن و مرد در تمامی اعضا و جوارح با یکدیگر اختلاف دارند، چه اعضا و جوارحی که به عضو جنسی و تولید مثل مربوط است و چه غیر آن. رویش مو در بدن زن و مرد، چربی زیر پوست، بافتها، ظرافت و ضخامت پوست، شکل و وزن حجمی استخوانها، مقدار مواد آلی و کانی در استخوانها، درشتی عضلات، زور بازو، شکل هندسی و حجم و وزن مغز، وزن قلب، ضربان نبض، فشار خون، حرارت بدن، میزان و تعداد تنفس در دقیقه، قد، وزن، ارتعاشات صوتی، ترشحات بدن، میزان گلبولهای سفید و قرمز در خون، گنجایش و حجم ریه، و الگوی رشد جسمانی در آغاز از دو جنس نرینه و مادینه. خلاصه این که همه چیز در زن و مرد حتی در یک تار مو متفاوت است.[۴]
۲- از نظر احساسات، عواطف، تمایلات و اخلاق: طبق نظر روانشناسان، محبت، رفتار انفعالی، رفتار عاطفی و حمایت کننده، از ویژگیهای زنانه است. در برابر این امور، پرخاشگری، استقلال، رقابت، سلطه و حاکمیت را از ویژگیهای مردان بر شمردهاند.[۵]
نیز گفته اند: داشتن دلی پر مهر و عاطفه و احساساتی آتشین، جلوه گری، دلربایی، آرایش گری، دوستدار پارچه و لباس و طلا و امور زینتی از خصائص زنان است.[۶]
زن در تقلید، مدپرستی، تجمّل پرستی، خنده و گریه از مرد پیش قدم است.[۷]
زنان به جهت این که از نیروی احساس و عاطفه بیشتری بهره مندند، از صحنههای احساسی و عاطفی بیشتر متأثر میشوند و به هیجان میآیند.[۸]
وقتی که در حوزه تکوین این ویژگیها وجود دارد، در حوزه تشریع برای محکم کاری (به ویژه در اموری که مربوط به حقّ النّاس است) می بایست چاره ای اندیشیده شود، تا حقوق مردم در شهادت ها ضایع نگردد. در این جا سه صورت متصوّر است:
الف- به جهت غلبه عاطفه، عفت و هیجانات در زنان که زمینه ساز فراموشی در برخی امور هیجانی است و هم چنین به این جهت که گفته شده زنان زودتر به حالت اطمینان در یک مسئله دست مییابند و زود باورند و راحت تر تحت تأثیر قرار میگیرند، بگوییم شهادت زنان فاقد ارزش است، تا حقوق از طریق شهادت زنان تضییع نگردد.
این سخن ممکن است از جهت دیگر موجب تضییع حقوق دیگران شود و آن شهادت در مواردی است که آگاهی و اطلاع از آن در انحصار زنان است.
ب- بگوییم در تمام موارد شهادت زنان همانند شهادت مردان است و به همان اندازه اعتبار دارد. این سخن موجب میشود که به جهت موارد مذکور از اعتبار قضا کاسته شود و به نوعی حقوق مردم تضییع گردد.
ج- راه حل معتدل: خداوندی که انسانها را آفرید و به همه اسرار نهفته آگاه است، فرموده در اموری که مربوط به حقوق مردم است (حق النّاس، نه حقّ اللَّه) به شهادت زنان ارزش و اعتبار داده شود، لیکن به جهت محکم کاری دو شاهد زن در اموری که یک شاهد مرد لازم است، یا چهار شاهد زن در اموری که دو شاهد مرد لازم است، با شرایطی، ارزش و اعتبار دارد.
این راه حل و نظریه سوم که عین عدل و منطبق با نظام تکوین است،مورد قبول اسلام واقع شده است.
۳- در وقایع و رخدادهای کوچه و بازار، مردان بیشتر از زنان دست اندر کار هستند و بیشتر و بهتر در معرض اطلاع اند. فرض کنیم در خیابان دو نفر با هم دعوا می کنند و با چوب و چاقو و سنگ به جان یکدیگر افتاده اند. پس از چند دقیقه مردان اطراف آنان را گرفته و آنان را از یکدیگر جدا می کنند. این جا اگر قتلی یا جراحتی واقع شد مردان چون شاهد و ناظر بوده اند بهتر می توانند شهادت بدهند زیرا در این گونه وقایع زنان اصلاً حضور ندارند و اگر حضور داشته باشند خود را کنار می کشند یا مردان آنان را به عقب می رانند. از این رو پذیرفتن شهادت مردان و نپذیرفتن شهادت یک زن مسئله طبیعی است.
۴- پذیرفته شدن شهادت زن در همه مسائل و فراهم کردن زمینه حضور او در تمام محاکم قضایی برای اداء شهادت در کوچکترین اختلافاتی که بطور روز مره در جامعه اتفاق می افتد، نه تنها تکریم زن نیست، بلکه نوعی اهانت به مقام این موجود شریف و لطیفی است که وظایف بزرگتری را در جامعه بر عهده دارد. [۹]
[۱] بقره (۲) آیه ۲۸۳.
[۲] نظام تشریع، یعنی قوانینی که به حوزه فعالیتهای اختیاری بشر مربوط است.
[۳] نظام تکوینی، یعنی قوانین، وظایف و مسئوولیت هایی که از سوی خلقت بر آدمی فرمانروایی میکند و ربطی به حوزه اختیاری بشر ندارد. در این حوزه برای هر یک از دو جنس نرینه و مادینه وظیفه خاص و هماهنگ با امکاناتی که دارند، در نظر گرفته شده است، به گونهای که انکار آن از هیچ فردی پذیرفتنی نیست.
[۴] دکتر سید رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبران، ج ۱۹، ص ۲۸۰ - ۲۹۳.
[۵] روانشناسی رشد، ج اوّل، ص ۳۳۰، از انتشارات سمت.
[۶] دکتر سید رضا پاک نژاد، همان، ص ۲۸۱.
[۷] همان، ص ۲۹۵.
[۸] کتاب نقد، ش ۱۲، ص ۵۹.
[۹] منبع مقاله: سی دی پرس و جو، ستاد پاسخ گویی به مسائل دینی، با تغییرات و تلخیص.
زهرا
۹۹۵۱
خیلی مطلب خوبی بود . ممنون از سرعت عمل شما. جواب این جماعت رو باید همینطوری داد هرچند که بعیده متوجه بشوند.
متاسفانه دلیل سوم این مقاله بسیار غیر منطقی و لایتچسبک است!این دلیل از منظرهای متعدد قابل خدشه است و قابل دفاع نیست.
لازم است در پاسخگویی به این مسائل دقت و بحث بیشتری انجام شود و مباحث دقیق‌تر بررسی و بیان گردد.
مسلم است که اینگونه نظرات نتیجه نا آگاهی از شأن و جایگاه حکم الهی است. اصل جواب آن است که خداوند حکیم این گونه حکم کرده است و بر بنده وظیفه است که بدون چون و چرا عمل نماید؛ هر چند علت آن را نداند.
اصلا بر اساس برخی از روایات یکی از حکمت‌های احکام و مشخص نبودن علت آن آزمودن درجه بندگی است.باید روی این دلیل بسیار دقت و آن را تبیین کرد.
لازم است در پاسخگویی به این مسائل دقت و بحث بیشتری انجام شود و مباحث دقیق‌تر بررسی و بیان گردد.
مسلم است که اینگونه نظرات نتیجه نا آگاهی از شأن و جایگاه حکم الهی است. اصل جواب آن است که خداوند حکیم این گونه حکم کرده است و بر بنده وظیفه است که بدون چون و چرا عمل نماید؛ هر چند علت آن را نداند.
اصلا بر اساس برخی از روایات یکی از حکمت‌های احکام و مشخص نبودن علت آن آزمودن درجه بندگی است.باید روی این دلیل بسیار دقت و آن را تبیین کرد.
البته باید یک مورد را به مطالب فوق اضافه کرد و آن اینست که شهادت در بعضی امور مثلا در قتل و جرائم سنگین دیگر که مجازاتهای بزرگی دارند در بسیاری موارد باعث ایجاد کینه در شخص مجرم یا اطرافیان مجرم می شود و احتمال ایجاد خطر برای شخص شهادت دهنده از طرف شخص مجرم و اطرافیان او را موجب می گردد و با عنایت به حرمت زن و ضعیف بودن جسم او، اسلام نخواسته است که زن در معرض خطر بیافتد و بابت شهادت گرفتار مشکلات بعدی آن بشود. و در صورتیکه لازم است تضمیمی بر اساس شهادت زن گرفته شود، حداقل دو نفر زن شهادت بدهند تا خطر بین آنها تقسیم شود. چون بهر حال دو نفر از یک نفر قدرت بیشتری دارند.
از طرفی درست است که مثلا برای اثبات جرمی یک نفر شاهد لازم است ولی تنها راه اثبات جرم، شهادت شهود نیست بلکه علم قاضی نیز از راههای اثبات جرم است. بنابراین ممکن است یک زن برای شهادت به قاضی مراجعه کند و مطالبی را به قاضی بگوید که بر اساس آن مطالب، قاضی به علم لازم جهت اثبات جرم برسند و حکم را صادر نمایند. در اینجا شهادت زن در اثبات جرم موثر نبوده است و هیچکسی تحت عنوان اینکه این زن باعث مجازات شخصی شده است برای آن زن خطری بوجود نمی اورد. ولی در حقیقت با شهادت آن یک نفر زن، قاضی به علمی رسیده است که توانسته است حکم صادر کند.
از طرفی درست است که مثلا برای اثبات جرمی یک نفر شاهد لازم است ولی تنها راه اثبات جرم، شهادت شهود نیست بلکه علم قاضی نیز از راههای اثبات جرم است. بنابراین ممکن است یک زن برای شهادت به قاضی مراجعه کند و مطالبی را به قاضی بگوید که بر اساس آن مطالب، قاضی به علم لازم جهت اثبات جرم برسند و حکم را صادر نمایند. در اینجا شهادت زن در اثبات جرم موثر نبوده است و هیچکسی تحت عنوان اینکه این زن باعث مجازات شخصی شده است برای آن زن خطری بوجود نمی اورد. ولی در حقیقت با شهادت آن یک نفر زن، قاضی به علمی رسیده است که توانسته است حکم صادر کند.
چرا این خانم حقوق دان در مورد مهریه های بالا و اینکه هزینه هایی از قبیل مسکن ، خوراک و پوشاک و ... که از وظایف مردان است اظهار نظر نمی کنند. اگر ایشان اعتقاد دارند که زنان با مردان مساوی هستند باید مهریه را در ازدواج حذف کنن و هزینه های زندگی را بین زن و مرد تقسیم کنن. وقتی قرار باشه که از نظر ایشون زن و مرد مساوی باشن چه دلیلی داره که مردان هزینه های مالی زیاد را به دوش بکشن. واقعیت اینه که خانم ها در جامعه کنونی بیشتر از گلیم پاشون را دراز کردن.
امام خمینی در وصیتنامه خود می فرمایند :
اکنون وصیت من به مجلس شوراى اسلامى در حال و آینده و رئیس جمهور و رؤساى جمهور ما بعد و به شوراى نگهبان و شوراى قضایى و دولت در هر زمان، آن است که نگذارند این دستگاههاى خبرى و مطبوعات و مجلهها از اسلام و مصالح کشور منحرف شوند.
و تبلیغات و مقالات و سخنرانیها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت عمومى و مصالح کشور حرام است. و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیرى از آنها واجب است. و از آزادیهاى مخرب باید جلوگیرى شود.
و از آنچه در نظر شرع حرام و آنچه بر خلاف مسیر ملت و کشور اسلامى و مخالف با حیثیت جمهورى اسلامى است به طور قاطع اگر جلوگیرى نشود، همه مسئول مىباشند.
صحیفه امام، جلد21 ، صفحه 435
اکنون وصیت من به مجلس شوراى اسلامى در حال و آینده و رئیس جمهور و رؤساى جمهور ما بعد و به شوراى نگهبان و شوراى قضایى و دولت در هر زمان، آن است که نگذارند این دستگاههاى خبرى و مطبوعات و مجلهها از اسلام و مصالح کشور منحرف شوند.
و تبلیغات و مقالات و سخنرانیها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت عمومى و مصالح کشور حرام است. و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیرى از آنها واجب است. و از آزادیهاى مخرب باید جلوگیرى شود.
و از آنچه در نظر شرع حرام و آنچه بر خلاف مسیر ملت و کشور اسلامى و مخالف با حیثیت جمهورى اسلامى است به طور قاطع اگر جلوگیرى نشود، همه مسئول مىباشند.
صحیفه امام، جلد21 ، صفحه 435
