طی روزهای گذشته مهم ترین خبر مرتبط با نظام آموزشی کشور حذف مقطع پیش دانشگاهی از مدارس بود که پس از سالیان متمادی به ناگاه از چرخه نظام آموزشی کنار گذاشته شد. اینکه این تصمیم یا تصمیماتی از این قبیل تا چه میزان از کارایی و ثمربخشی بهینه ای برخوردارند مطلبی است که بایستی در تحلیل ها و نوشته های تخصصی بدان پرداخت اما مروری کوتاه بر اهم وقایع آموزشی در ماه های اخیر و ضعف نگاه و تمرکز مدیران اجرایی کشور بر نظام حساس و مهم آموزش و پرورش کشور مطلبی است که مورد توجه این نوشتار قرار گرفته است. 

به گزارش جهان، طی ماه های گذشته در میان انبوه خبرهای منتشر شده به خبرهایی برخوردیم که شاید خیلی ها بی تفاوت از آن گذشتند و یا کمتر به عمق موضوع توجه کردند. جملاتی شبیه:
• "...دکتر حمیدرضا مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با چگونگی و شکل ساختار تحصیلی نظام آموزش و پرورش گفت: در آخرین نشست شورای عالی انقلاب فرهنگی که شب گذشته برگزار شد.... در صورت تصویب نهایی موضوع، دوره‌های تحصیلی نظام آموزش و پرورش به یک دوره شش ساله و دو دوره سه ساله تقسیم می‌شود.... 

• ... مهدی نوید ادهم دبیر شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه زمان اجرای قانون حذف پیش دانشگاهی هنوز مشخص نشده، گفت: شاید این قانون از سال تحصیلی آینده اجرا شود.... 

• تغییر نظام اموزش عمومی ، از قول محمدرضا حاجی بابایی، وزیر آموزش و پرورش اعلام شد، یکشنبه 4 بهمن 88 در مجلس و با حضور وزاری آموزشی بررسی شد. علی عباسپور تهرانی‌فرد، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس دراین باره گفته است: «اعضای کمیسیون، طرحی تحت عنوان «تغییر نظام آموزش و پرورش کشور» را تهیه کردند. 

• ....علی کریمی فیروزجانی، نایب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات می گوید برخی دوستان در مجلس عقیده داشتند شورای عالی آموزش و پرورش اختیار لازم را برای بررسی چنین طرحی ندارد. وزیر آموزش و پرورش هم اعلام کرد که این قانون به شورای عالی انقلاب فرهنگی یا مجلس ارجاع می شود.

• ..البته مجلس خودش را محق در تمام اتفاقات آموزشی می داند و تلاش فراوانی برای احقاق این حق دارد. البته سردمدار این حقگیری، هم رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات است. او دراین باره می گوید: «درباره این طرح صحبت هایی با آقای حاجی بابایی داشتیم. گفتند طرح را به مجلس می دهند. ... این اقدام بدون جلب نظر مجلس خلاف قانون است. طبق ماده 6 قانون شورای عالی آموزش و پرورش، مصوبات این شورا در مورد اهداف نظام آموزشی کشور باید به تصویب مجلس برسد. »

• ...اما نظر کریمی فیروزجانی با عقیده عباسپور تفاوت دارد: «دو دیدگاه در مجلس وجود دارد. ... برای تغییر نظام آموزش عمومی اتفاق نظر کلی وجود دارد. در یک ماه و نیم گذشته، مسوولان وزارت آموزش و پرورش خودشان هم نمی دانند چه اتفاقی در این طرح می افتد. روزی از حذف دوره راهنمایی حرف زده اند و روز دیگر بر ماندن دوره راهنمایی تاکید کرده اند. همچنین افزون شدن دوره پیش دبستانی به سال های تحصیل با شک و شبهه مواجه است." 

این جملات را فقط برای نمونه انتخاب کردیم تا ملاحظه شود که آیا اصل موضوع ماهیت و محتوا و فلسفه و ... نظام آموزش و پرورش است یا موضوعات شکلی و سطحی و اختیارات مجلس و وزارتخانه و شورای عالی و ... 

فارغ از این که مسئولان امر نگران چه هستند، ذکر دغدغه هایی چند در این خصوص را بر خود واجب دانستیم، باشد که امری به این مهمی که سرنوشت نسلهای آینده این کشور تمدن ساز را رقم خواهد زد، با نگاهی بنیادی و تخصصی پیگیری و به ثمر بنشیند. 

لازم است طراحان محترم نظام آموزش و پرورش کشور ضمن توجه به سوالات و نکات زیر ، افکار عمومی را نسبت به این مسایل توجیه نموده و این اطمینان را ایجاد نمایند که قصد دارند از تمام ظرفیت تحول در نظام آموزشی کشور استفاده نمایند: 

1. مخاطب آموزش و پرورش انسان است و ما در پاسخ به اين سؤال كه انسان كيست و چه كسي بايد باشد باید دقت بسياري نمائیم؛ تفاوت در نظام‌هاي آموزش و پرورش سکولار و ديني از تفاوت در پاسخ به همين سوال‌ها ناشي مي‌شود. آموزش و پرورش سكولار تنها 50 يا 60 سال آينده‌ افراد را مي‌بيند اما آموزش و پرورش ديني بايد دنيا و آخرت را با هم مد نظر قرار دهد. هر چند علی الظاهر سخن از تعالی الهی انسان در اسناد آموزش و پرورش میرود، اما آیا این اسناد ابعاد این تعالی را مشخص کرده، و سازوکاری را برای این تعالی تعریف کرده اند؟ 

2. چرا ابتدایی 5 سال؟ چرا راهنمایی 3 سال؟ چرا دبیرستان 4 سال؟ چرا بعد از آن دوباره شد 3 سال؟ چرا پیش دانشگاهی؟... آیا همه اینها بر اساس تقلید و کپی‌برداری است؟ آیا ما هم برای آنها استدلالی داریم؟ اگر تفکیک و تعیین مدت مقاطع و دوره ها بر اساس استدلال کارشناسی صورت گرفته، چگونه می شود که طی یکی دوماه، چند بار این نظر کارشناسی تغییر می کند؟ 

3. مدلهای ارائه شده برای نظام آموزشی مطلوب، چقدر مبتنی بر مبانی معرفتی اسلامی و چقدر مبتنی بر الگو برداری مستقیم از کشورهای غربی ارائه شده است؟ متاسفانه نظام‌های آموزش و پرورش حاکم در جهان امروز، کاملاً تحت تأثیر نظام تعلیم و تربیت سکولار جدید اروپا و غرب، شکل گرفته است. بخشی از این تاثیر پذیری به زور استعمار و بخشی از آن هم با تقلید و کپی برداری و خود‌باختگی، بر ما مسلط شد. بسیاری از هدف‌ها، روش‌ها و متون آموزشی، و حتی تقسیم بندی مقاطع تحصیلی‌، از این مجرا بر ما تحمیل شد. 

4. از افلاطون و بوعلی تا امروز، فیلسوفان بزرگ تعلیم و تربیت می‌گویند تک‌تک تصمیم‌گیری‌های کوچک و بزرگ در عرصه آموزش و پرورش، باید بر اساس استدلال فلسفی انجام شود. تحقق آنچه که در سند فلسفه تعلیم و تربیت توصیف شده، چگونه در مکانیزمها و فرایندهای نظام آموزشی دیده شده است؟ 

5. جايگاه فراگيران در نظام آموزشي ما کجاست؟ مشارکت فعال فراگيران و دخالت مستقيم آنان چگونه مورد توجه قرار گرفته؟ در تعليم و تربيت کارآمد و فعال، ((شکوفا شدن)) جايگزين ((شکوفا کردن)) شده است. تفاوت اين دو مفهوم از لحاظ روش شناسي بسيار زياد است و حاکي از نوع نگرش نسبت به فلسفه ي آموزش و پرورش است. در ((شکوفا کردن))، به فراگير ((ياد داده مي شود)) و او ((انديشه آموزي)) مي کند، اما در ((شکوفا شدن))، فراگير ((ياد مي گيرد)) و ((انديشه ورزي)) مي کند. نظام آموزش و پرورش طراحی شده ما سراغ کدام رویکرد رفته است؟
6. چه تحولی در محیط آموزشی پیش بینی شده است؟ شرايط فيزيکي محيط آموزشي نيز در کنار شرايط عاطفي در کارايي و اثربخشي نظام اموزش و پرورش ، نقش مهمي را ايفا مي کند. در طراحي فضاهاي آموزشي بايد ترتيبي داده شود که موجبات تسهيل در تعاملات اجتماعی، کار گروهی، هویت یابی دانش آموزان، و تفکر انتقادي و يادگيري فعال فراهم گردد. در حال حاضر و علي رغم ورود به قرن بيست و يکم ، با قدم گذاردن به کلاس هاي درس در بسياري از محيط هاي آموزشي ايران ، شاهد عدم مطلوبيت و نقايص ساختاري آنها هستيم. در مدارس ما، صندلي ها يا نيمکت ها در يک صف مستقيم پشت سر هم قرار دارند، به طوري که دانش آموزان صرفا" بتوانند معلم را ببينند بدون اين که قادر به ديدن تمام هم کلاسي هاي خود باشند و فرض بر اين است که صرفا" معلم منبع تمام انديشه ها و تفکرات مهم است. 

7. توسعه ي فناوري اطلاعات در نظام آموزشي کارآمد، نه فقط يک انتخاب بلکه يک ضرورت غير قابل انکار است و گام مهمي در اصلاحات نظام هاي آموزشي محسوب مي گردد. به این موضوع چگونه پرداخته شده است؟ آیا فقط نمایش دادن مصور متون کتابهای درسی در نرم افزار، همان آرمان مطلوب در بکارگیری توسعه فاوا است؟ یا باید به دنبال استفاده عمیق تری از فاوا در آموزش باشیم؟ 

8. توجه به منابع انساني در آموزش و پرورش و در رأس آن ، عنايت خاص به "معلم" به عنوان عامل اصلي در انسان سازي، کانون بحث آموزش و پرورش کارآ و اثربخش محسوب مي گردد. از یک سو نقش معلم در تصمیم گیریهای آموزشی چگونه دیده شده است؟ آیا معلم فقط مجری کتاب درسی باقی خواهد ماند؟ یا اینکه به او نقش جدی تری واگذار می شود؟ و از سوی دیگر چه حمایتها و پشتوانه هائی پیش بینی شده که او را برای این ایفای نقشها توانمند سازد؟ 

هر جامعه‌ای که برای فردا می‌خواهیم بسازیم باید از آموزش و پرورش شروع کنیم. لذا سیاستگذاران و مدیران آموزش و پرورش باید بدانند تحول در این نظام آنقدر مهم و کلیدی است که نمی توان در پستوهای سیاسی و باندی راجع به آن تصمیم گیری کرد و لازم است تا اذهان عمومی (خصوصا نخبگان و خبرگان) را نسبت به سوالات بالا و نکاتی از این دست قانع نمایند.

با توجه به نکاتی که به عنوان پاشنه آشیل نظام آموزشی کشور از آن یاد شده و مورد توجه قرار گرفت باید به این نکته توجه داشت که نبود برنامه به روز و منطبق با شرایط محیطی ایران اسلامی اصلی ترین مشکل سیستم یادگیری و یاد آموزی کشور را موجب شده است که طراحی الگویی مناسب با استفاده از برنامه ریزان و کارشناسان این فن می تواند نقشی اساسی برای جایگزین نمودن سیتسم مطلوب در آینده ای نه چندان دور داشته باشد.

جهان نيوز این موضوع را در روزهای آینده بصورت ویژه پیگیری می کند.