مهمترین اصول اخلاقی در بانکداری اسلامی
جمعه ۱۷ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۱۸:۳۰
کد مطلب: 405914
از منظر اخلاق نهادهای مالی به واسطه انطباقشان بر شریعت، عموماً اخلاقی قلمداد می شوند. این نهادها به دنبال ارتقاء عدالت و رفاه در جامعه هستند. نتایج حاصل از پژوهش ها نشان می دهد که بکارگیری الگوهای ارزشی و اخلاقی در شرکت های خصوصی به درک بهتر خواسته های مصرف کنندگان کمک نموده و منجر به بررسی و تامین نیازهای آنها شده است؛ به طوری که میزان سودآوری در شرکت های مذکور را نیز افزایش داده است. در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی، نگرانی های زیادی را در بخش‌های دولتی و غیردولتی به وجود آورده است.
بازیابی اصول اخلاقی در بانکداری اسلامی
سقوط معیارهای رفتاری در بخش دولتی، پژوهشگران را واداشته تا در جستجوی مبناهای نظری در این رابطه بوده تا بتوانند مسیر مناسب اجرایی آن را فراهم سازند. لذا یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب بـرای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است، تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسایل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اولین گام در دستیابی به این اهداف درک صحیح از مفهوم اخلاق و ویژگی ها و اصول اخلاقی حاکم بر بانکداری اسلامی و سپس بیان جایگاه اخلاقی در بانکداری اسلام است.
اخلاق
اخلاق از نظر لغت به معنای عادت، خصلت و خوی است و در اصطلاح به این امر می پردازند که چگونه باید زندگی کرد، چه کاری درست و چه کاری نادرست است. بنابراین اصطلاح اخلاق هم به تحلیل مربوط است و هم با رفتار سر و کار دارد؛ پس هم جنبه هنجاری و دستوری دارد و هم جنبه اثباتی. اخلاق را مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کرده اند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود، بروز ظاهری پیدا می کند و بدین سبب گفته می شود که اخلاق را از راه آثارش می توان تعریف کرد.
رفتارهای فردی وقتی که در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا می کند و شیوع می یابد، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل می شود که ریشه اش در فرهنگ جامعه می دواند و خود نوعی وجه غالب می یابد که جامعه را با آن می توان شناخت. اخلاق به عنوان تنظیم کننده روابط میان انسان ها، همواره از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در مدیریت نیز این سازوکار درونی، بدون آن که نیاز به اهرم های بیرون داشته باشد، قادر است عملکردهای اخلاقی را به وجود آورد.
نقش اخلاق در عملکردها و رفتارها، در تصمیم گیری ها و انتخاب ها، در برخوردها و ارتباطات مهم و تعیین کننده است و از این روست که امروزه بحث اخلاق در مدیریت یکی از مباحث اصلی این تبدیل شده است. عدم توسعه اخلاق عبارتند از: شکست در فرایند آموزش، شکست در دستیابی به نگرش فراتر از چشم انداز، نبود چارچوب نظارتی مناسب.
بانکداری اسلامی
بانکداری اسلامی بخشی از مفهوم وسیع اقتصاد اسلامی است که سیستم ارزشی و اخلاقی اسلامی را با ساختار اقتصادی ترکیب می کند. به دلیل همین مفاهیم اخلاقی و ارزشی، بانکداری اسلامی چیزی فراتر از مفهوم ساده نحوه اداره بانک ها و موسسات مالی می باشد.
بر مبنای این اصول اخلاقی و اعتقادی، سیستم بانکداری جدیدی پیشنهاد می شود که در این سیستم، بانک اسلامی برای تامین مالی از روش هایی استفاده می کند که با اصول اسلامی سازگار است و از عواملی که بر مبنای این اصول حرام است دوری می کند و در معاملات خود به سود و زیان هر دو گروه سهامداران بانک ها و موسسات مالی و مشتریان و ارباب رجوع توجه می کند.
تقسیم بندی بانک‌های اسلامی
بانک های اسلامی براساس اینکه در چه محیط و وضعیتی قرار دارند، به سه دسته قابل تفکیک هستند؛ دسته اول بانک هایی که در کشورهایی فعالیت می کنند که قانون‌های آن کشورها مطابق با شریعت اسلامی است و بانکداری رایج در آنجا بانکداری اسلامی است، مثل کشورهای ایران و سودان؛ دسته دوم بانک هایی هستند که در کشورهایی فعالیت می کنند که اکثریت مردم آن مسلمانند و بانکداری رایج در آن جا، بانکداری سنتی است، مثل کشورهای مسلمان عربی؛ دسته سوم بانک هایی که در کشورهایی فعالیت می کنند که اکثریت مردم آن غیر مسلمانند و بانکداری رایج در آن جا، بانکداری سنتی است، مثل کشورهای غربی.
اصول اخلاقی حاکم بر بانکداری اسلامی
ارزش‌های اخلاقی باید در تمام بخش‌های بانکداری اسلامی حاکم باشد. از مهمترین اصول اخلاقی حاکم بر بانکداری اسلامی می توان به مواردی نظیر دسترسی عادلانه اقشار مختلف جامعه به خدمت و محصول بانک در بانکداری اسلامی، تاکید بر استقرار و توسعه قرض الحسنه برای پاسخگویی به نیاز مالی نیازمندان، تلاش برای محرومیت زدایی و توانمندسازی قشرهای ضعیف جامعه با استفاده از تامین مالی خود، آسان سازی و روان سازی فرایند ارائه خدمات به مشتریان به منظور کسب رضایت آنها، تنظیم وثایق مورد نیاز برای ارائه تسهیلات متناسب با توان مشتری برشمرد.
همچنین نبود سرمایه گذاری در فعالیت های غیر اخلاقی و غیر مفید برای جامعه، زمینه سازی و ترویج فعالیت های اخلاقی و خیر خواهانه در جامعه، تنظیم ضوابط ارتقاء کارکنان بر مبنای شایسته سالاری، استقرار نظام جبران خدمات کارکنان بر مبنای عدالت از این موارد است.
اهتمام اصلی بانک های اسلامی این است که روش های مالی آنها مطابق با قوانین شریعت باشد. داشتن رایزنان شرعی یا کمیته ای از فقیهان مورد احترام که بتوانند فعالیت های بانک را تأیید کنند، برای تضمین اعتبار و شهرت این نهاد ضرورت دارد. بانک های اسلامی باید مشتری های خویش را درباره خدمات مالی ابداعی خود متقاعد سازند و ثابت کنند که خدمات آنها مطابق با شریعت و در عین حال با شرایط کسب و کار جدید مرتبط است.
به کارگیری الگوهای اخلاقی در بانک به درک بهتر خواسته های مشتری کمک نموده و منجر به بررسی و تامین نیازهای آنها می‌شود که در نتیجه علاوه بر ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت، رضایت مشتریان آن ها را نیز فراهم کرده و علاوه بر دستیابی به منافع خود، منافع کل جامعه را تامین نمایند.
وجود ارزش های اخلاقی در صنعت بانکداری به معنی حذف کلیه عملیات مجرمانه از جمله کلاهبرداری، رشوه خواری و فساد است. با توجه به مطالب فوق پیشنهاد می شود که ارزش‌های اخلاقی مشخص در رفتارها و برخورد کارکنان سازمان فرهنگ سازی و نهادینه شده و از طرفی در جهت تطبیق راهبردها، سیاست ها و عملکرد بانک با آن ارزش اخلاقی ، ارزش های اخلاقی شناسایی شود.
