بررسی مفسد فی الارض و محارب در قرآن

افساد بر روی زمین وبرهم زدن نظم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه را، افساد فی الارض می گویند.در ادامه می توانید بررسی محارب و مفسد فی الارض را در قرآن مطالعه فرمایید.

إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ یقَتَّلُوا أَوْ یصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ ینْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْی فِی الدُّنْیا وَلَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ/ إِلا الَّذِينَ تَابُوا مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُوا عَلَيهِمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ/سوره مائده-33 و 34
کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمیخیزند، و اقدام به فساد در روی زمین میکنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله میبرند،) فقط این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود؛ و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست؛ و در آخرت، مجازات عظیمی دارند.

مگر آنها که پیش از دست یافتن شما بر آنان، توبه کنند؛ پس بدانید (خدا توبه آنها را میپذیرد؛) خداوند آمرزنده و مهربان است.

شان نزول:
شان نزول در شان نزول اين آيه چنين نقل كرده اند كه : جمعى از مشركان خدمت پيامبر آمدند و مسلمان شدند اما آب و هواى مدينه به آنها نساخت ، رنگ آنها زرد و بدنشان بيمار شد، پيامبر (ص) براى بهبودى آنها دستور داد به خارج مدينه در نقطه خوش آب و هوائى از صحرا كه شتران زكات را در آنجا به چرا مى بردند بروند و ضمن استفاده از آب و هواى آنجا از شير تازه شتران به حد كافى استفاده كنند، آنها چنين كردند و بهبودى يافتند اما به جاى تشكر از پيامبر (ص) چوپانهاى مسلمان را دست و پا بريده و چشمان آنها را کور و سپس دست به كشتار آنها زدند و شتران زكوة را غارت كرده و از اسلام بيرون رفتند. پيامبر (ص) دستور داد آنها را دستگير كردند و همان كارى كه با چوپانها انجام داده بودند به عنوان مجازات درباره آنها انجام يافت ، يعنى چشم آنها را كور كردند و دست و پاى آنها را بريدند و كشتند تا ديگران عبرت بگيرند و مرتكب اين اعمال ضد انسانى نشوند، آيه فوق درباره اين گونه اشخاص نازل گرديد و قانون اسلام را در مورد آنها شرح داد.

بررسی و توضیح:
در چند شماره پیش، در خصوص قصاص صحبت کردیم و در ضمن آن بیان شد که قصاص، نوعی حق الناس است که صاحب حق می تواند آن را به اجرا بگذارد و می تواند از قصاص بگذرد و عفو کند.در این آیه(مائده/33) می فرماید، آن کسانی که با خداوند و رسول او به جنگ برمی خیزند، جزا و عقوبتی غیر از قصاص(به عنوان حقب الناس) دارند.بدین معنا که اگر آن شخص محارب و جنگجو، فردی از مسلمین را بکشد علاوه بر این که ولی دم(خون) حق قصاص دارد، خداوند نیز حق عقوبت دارد.در این صورت، اگر چه صاحب دم، از قصاص عفو کند و از حق خود بگذرد، جرم و جنایتی دیگر همچنان باقی است و آن تهدید جامعه اسلامی، تهدید و ارعاب مسلمین، ایجاد فساد در زمین و مانند آن است که در این صورت حاکم اسلامی به نیابت از خداوند، تصمیم گیرنده نهایی است.

مسئله قابل اهتمام و بحث این است که هر جامعه و کشور و از آن جمله، کشور اسلامی، مصالح خاص خود را دارد بگونه ای که اگر آن مصالح رعایت نشود، کشور دچار آشوب و درگیری و از هم گسیختگی می شود.این مصالح شامل موارد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... می شود.مسلما اگر قرار باشد بطور کل، این مصالح در جامعه اسلامی رعایت نشود هدف از تشکیل جامعه اسلامی، پوچ خواهد بود.پس منطقی است، همانگونه که یک سرپرست خانواده، مصالحی را در نظر می گیرد و بر اساس آن، اقدام به عملی می کند(و اگر آن مصلحت نبود هرگز آن عمل را انجام نمی داد)، در اجتماعی بزرگتر مانند جامعه و کشور نیز مصالح باید لحاظ شود تا ثبات برقرار گردد.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد، تفاوت بین محارب فی الارض و مفسد فی الارض می باشد.شخص محارب با هرگونه سلاح سرد یا گرم به ایجاد ترس و وحشت میان مسلمین می پردازد و چه بسا به جامعه مسلمین حمله ور شده و دست به قتل و کشتار می زند اما مفسد فی الارض به شخصی گفته می شود که با بیان و گفتار، حرکات و کردار و عمل خود و با استفاده از رسانه ها، فضای مجازی(اینترنت)، کتاب و ....؛ در جامعه اسلامی، ایجاد فساد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اعتقادی و یا هرگونه فساد دیگر می کند.محارب و مفسد در یک مسئله اشتراک دارند و آنهم قصد فساد است.

نکته دیگر این است که تشخیص نوع فساد و میزان جرم و جزا و عقوبت بر عهده حاکم جامعه اسلامی بر طبق قوانین اسلامی و حقوقی می باشد.لذا ممکن است که حاکم اسلامی به جهت مصالح جامعه اسلامی و بین الملل، جزا و عقوبت را به سرعت اجرا و یا به تاخیر بیاندازد و یا به جهت مصالحی، فرصت توبه بیشتری به آنها بدهد(کما اینکه در آیه 34 سوره مبارکه مائده به فرصت توبه برای محارب و مفسد اشاره شده و بیان گردیده است که فرصت توبه قبل از دست یابی مسلمین به شخص محارب و مفسد است) اما از آنجا که اسلام بر پایه منطق و عقلانیت بنا شده است لذا حاکم اسلامی(پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) و نواب عام) بنا بر عقلانیت و مصلحت واقعی موجود در جامعه، تغییراتی در زمان و نحوه اجرای حکم خواهد دارد تا نکند که عمل بر خلاف مصالح واقعی جامعه، مفاسد دیگر را متحمل جامعه اسلامی بکند که در این صورت هدف اصلی از مجازات که ایجاد صلح و ثبات در جاعه است، حاصل نشود.

نکته دیگر قابل بحث و توجه این است که همانگونه که شخص یا اشخاصی که در جنگ در مقابل سپاه اسلام ایستاده اند، نیازی به محاکمه و دادگاه ندارند و در همان صحنه جنگ، کشته خواهند شد؛ کسانی که علناً در جامعه اسلامی ایجاد فساد و رعب و وحشت می کنند ویا به جنگ برخواسته اند نیز در واقع نیاز به محاکمه ندارند.علت اصلی آن است که در هر دو مورد، ایجاد حرب و فساد، آشکار و علنی است و بر کسی پوشیده نمی باشد در نتیجه برگزاری جلسه محاکمه تحصیل حاصل و لغو خواهد بود.در اینجا نیز حاکم اسلامی می تواند به جهت مصالح حکومت اسلامی، قبل از اجرای حکم، جلسه محاکمه را تشکیل دهد.اما در مواردی که جرم و جنایت شخص یا اشخاص علنی نبوده و نیاز به بررسی دارد، جلسه دادگاه و تحقیق و تفحص برگزار خواهد شد.

در ادامه آیه 33 سوره مبارکه مائده، به عقوبت و جزای کیفری این دسته از افراد اشاره شده است.از جمله قصاص، اعدام، قطع انگشتان دست و پا بصورت ضربدری و یا تبعید.مسلما نمی توان گفت که بین این عقوبت ها و جزای کیفری، تخییر و اختیار وجود دارد بگونه ای که حاکم اسلامی مختار است که هر کدام را تمایل داشت اجرا کند چرا که این نوع اجرای حکم، غیر منطقی است. بلکه باید بر اساس نوع جرم، جزا نیز مشخص گردد.چه بسا جرم فرد در فساد، آنقدر سنگین نیست که به قتل یا قطع اعضا برسد بلکه تبعید کفایت بکند.اما در هر صورت باید مصالح کشور اسلامی رعایت شود.

در نهایت باید گفت که توبه، فقط آثار حق الله را بر می دارد و اگر در میان فساد خود، ضرری رسانده باشد که حق الناس ایجاد شده باشد، باید آن حق الناس استیفا و برگردانده شود.

چندی از قوانین مربوطه در قانون مجازات اسلامی:

ماده ۱۸۳: هر کس که برای ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم دست به اسلحه ببرد محارب فی الارض و مفسد فی‌الارض می‌باشد. براساس تبصره ۳ ماده فوق، میان سلاح سرد و سلاح گرم فرقی نیست.
ماده ۱۸۶: هر گروه یا جمعیت متشکل که در برابر حکومت اسلامی قیام مسلحانه کند مادام که مرکزیت آن باقی است تمام اعضاء و هواداران آن، که موضع آن گروه یا جمعیت یا سازمان را می‌دانند و به نحوی در پیشبرد اهداف آن فعالیت و تلاش موثر دارند محارب‌اند اگرچه در شاخه نظامی شرکت نداشته باشند.
ماده ۱۸۷: هر فرد یا گروه که طرح براندازی حکومت اسلامی را بریزد و برای این منظور اسلحه و مواد منفجره تهیه کند و نیز کسانی که با آگاهی و اختیار، امکانات مالی موثر و یا وسایل و اسباب کار و سلاح در اختیار آنها بگذارند محارب و مفسد فی‌الارض می‌باشند.
منبع: "یک نقد"